وبلاگ

توسعه صنعتی و پیشرفت های بشر گاهی مشکلاتی جبران ناپذیر  در بخش هایی به وجود آورده است. یکی از پیامد های غرب استفاده از برخی مواد در بخش های مخلتلف صنعتی است که منجر به آسیب رساندن به محیط زیست و از جمله تخریب  لایه ازن است. بشر در دهه 1987 در نتیجه تحقیقات براساس اولین بار به این پدیده پی برد. بدون آنکه علت تخریب لایه ازن را بشناسد زمانی که رابطه بین تخریب لایه ازن وآثار زیان بار  بر سلامتی بشر محرز گردید و مشخص شد که برخی مواد شیمایی دست ساز بشر علت تخریب  لایه ازن است به تدریج اقداماتی حقوقی در جهت کنترل این مواد آغازو نشست هایی در این زمینه برگزار گردید. به عبارتی بحث اصلی در قضیه حفاظت از لایه ازن لزوم اعمال احتیاط در انتشار مواد کاهش دهنده لایه ازن پیشگیری از  تخریب لایه ازن است این امر که به عنوان  اصل احتیاط یاد می شود نخستین بار در  سال 1949 توسط  دیوان بین المللی دادگستری در قضیه کانال کورنو مورد استفاده قرار گرفت که این اصل مبنای ملاحظات اساسی انسانی که همانا بازتاب اصل احتیاط و پیشگیری است در کنار سایر اصول کلی حقوق بین الملل توسعه پیدا کند. مطلب دیگری که قابل ذکر است این است که با توجه به به این که تخریب لایه ازن وآثار آن جهانی است راه حل مناسب برای پاسخگویی به آن نیز الزاما می بایست جهانی  باشد. بنابراین رژیم حقوقی حاکم برحفاظت از لایه ازن و حقوق زیست در این زمینه در مرحلۀ شکل گیری است و قواعد آن جزء قواعد عرفی هستند و نه قواعد آمره.

  همچنین اقدامات حقوقی برای حفاظت از لایه ازن نه تنها پاسخ به ضرورتی است که از دهه 1970 در پیش روی  جامعه جهانی گشوده شده بلکه به نوعی تدوین و توسعه رژیم حقوقی حفاظت ازلایه ازن محسوب می شود.

انتشار بخشی از مواد تشکیل دهنده لایه ازن به صورت طبیعی انجام می شود ولی منشا بخش عمده انتشار این در درجه اول صنایع و شرکت های خصوصی هستند و در درجه دوم صنایع و شرکت های متعلق به دولت. پیداست که حل این مشکلات لایه ازن فقط در سایه حرکت به سوی جهانی شدن ممکن است.نکته قابل ذکر این است که محصولاتی که در ساخت آنها مواد کاهش دهنده لایه ازن به کاررفته یا مواد اولیه آنها موادکاهش دهنده لایه ازن است و به نقاط مختلف جهان صادر می شوند با محاسباتی که انجام شده (به طور مثال یخچال هایی که در آنها گاز کلروفلوروکربن استفاده شده ویا اسپری ها) به اندازه خود مواد کاهش دهنده لایه ازن مضر بوده و حداقل تا 5 سال بعد از تولید به لایه ازن آسیب می رسانند و از همین رو لازم است بهای خروج از چرخۀ تولید و و مصرف و واردات و صادرات چاره ای اندیشیده شود. از سوی دیگر صنایع دولت های در حال توسعه در مسیر تحول و پیشرفت است که با همکاری و همبستگی ملت ها در بخش صنایع ترمیم لایه ازن می تواند سریع تر حاصل شود و البته بدون همکاری آنها بعید نیست که آسیب های جبران ناپذیری برلایه ازن وارد شود.

یکی از  طرق مؤثر برای ایجاد رژیم حقوقی  حاکم برحفاظت از لایه ازن اول تدوین معاهدات بین المللی است که هم اکنون در قالب کنواسیون 1985 وین وپروتکل 1987 مونترال منعقد شده است. بدیهی است این امر بیان کننده نقش اساسی دولت ها در این زمینه نیست یا به عبارتی دیگر اعتبار و اجرای مؤثر معاهدات مربوط به رژیم حفاظت از لایه ازن تا حد زیادی مربوط به جلب حمایت دولت ها اعم از توسعه یافته ودر حال توسعه است.

در این جا ذکر دو مطلب ضروری است: اولا گرچه سلامتی بشر از اهمیت زیادی برخوردار است اما متأسفانه صاحبان صنایع حتی با وجود درک این موضوع هنوز آمادگی آن را پیدا نکرده اند تا از منافع اقتصادی چشم پوشی نموده و هزینه های سنگین جایگزین مواد کاهش دهنده لایه ازن شود.

ثانیا با توجه به اینکه واقعیت دولت ها از  لحاظ فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و فنی و علمی برابر نیستند بنابراین طبعا تمایلی به پیوستن به معاهدات بین المللی نخواهند داشت و باید پذیرفت معاهده ای که صرف نظر از تفاوت ها تعهدات یکسانی برای آنها در نظر گیرد معاهده عادلانه و موجهی محسوب نمی شود. با توجه به این ملاحظات اخیر که پروتکل مونترال با تأکید بر اصل منافع مشترک مسئولیت های

 متفاوت که اصل 7 بیانیه ریو می باشد، مسئولیت تخریب لایه ازن را بیشتر مورد توجه دولت های توسعه یافته کرده است را پذیرفته بنابراین مسئولیت بیشتری برعهده دولت های توسعه یافته نداشته است. هم به جهت توان و ظرفیت مالی، علمی، حتی اقتصادی بالاترآنها  بنابرایبه عنوان سازو کار دوم: پروتکل برای دولت های در حال  توسعه یک مهلت 10 ساله برای آغاز اجرای  تعهداتش  در نظر گرفت تا در این زمان دولت های مزبور بتوانند مواد کاهش دهنده لایه ازن و صنایع قدیمی خود را جایگزین کنند.

به عنوان سازو کار سوم: پروتکل دولت های توسعه یافته را متعهد نمود تا فناوری های خود را به دولت های در حال توسعه منتقل نماید. طبیعی است که دولت های توسعه یافته تمایلی به یک چنین تعهد سنگین نداشته باشند و نسبت  به فناوری نوین خود از حق مالکیت معنوی برخوردارند. سازمان مالکیت معنوی در این راستا به هیچ وجه همکاری نکرد و اتخاذ تصمیم را به خود صاحبان حق واگذار نمود. اما در طول حرکت تدریجی دولت های توسعه یافته پذیرفتند در قبال دریافت مابه ازا، دانش و فناوری مدرن خود را به دولت های در حال توسعه منتقل کنند.  

 چهارمین سازو کار اجرایی پروتکل فراهم نمودن کمک مالی برای دولت های در حال توسعه است.

جالب است که  پروتکل با همه ترتیبات و سازوکارهایی که به وجود آورده هنوز  بعد از گذشت سه دوره نتوانسته همه دولت های جهان  را جذب کند مشخص است که در کنار بررسی نقاط قوت پروتکل که ابتدا از اهمیت خاصی برخوردار است. رژیم حفاظت از لایه ازن در مسیر جهانی شدن نقاط ضعف هایی نیز دارد که باید برطرف کند.

و اما در خصوص طرح کلی تحقیق حاضر در فصل اول و دوم بعد از نگاهی کلی به مشکل کاهش لایه ازن ابتدا به سیرتاریخی قاعده سازی در حفظ لایه ازن و سپس به کنواسیون وین، پروتکل مونترال و اصلاحیه و تعدیل های مربوطه پرداخته خواهدشد در فصل آخر ضمن اشاره به مشکلات موجود در انطباق با تعهدات رژیم حفاظت از لایه ازن، سازوکارهای انطباق با تعهدات پروتکل تحلیل و کارایی آن بررسی می شود و در بخش  های آخر مشکلات موجود بررسی راه کارهای پیشنهادی که به نظر نگارنده می تواند برای رفع مشکلات مزبور مفید باشد بررسی خواهد شد و در قسمت آخر نتیجه گیری مطالب ضمن جمع بندی مطالب مطرح خواهد شد.  

بیان مسئله

وجود بیش از 300 سند بین المللی در خصوص محیط زیست به عنوان یکی از حقوق چهارگانه همبستگی نمایانگر جایگاه ویژه حقوق محیط زیست در عرصه حقوق بین الملل است با وجود این روند الودگی محیط زیست در نتیجه افزایش گازهای گلخانه ای و صدمات اساسی بشر به پیکره تمامی اجزا بیوسفر همچنان به سیر صعودی خودادامه می دهد بنابراین وارد نمودن مکانیزم های پیشگیری از الودگی محیط زیست مانند توسعه و ترویج اموزش واطلاع رسانی .توقف الاینده های محیط زیست و وضع تصمیمات کیفری برای الایندگان در قوانین موضوعه کشور ها و اسناد بین المللی ضروری به نظر می رسد.جامعه بین المللی با تصویب پروتکل مونترال درباره مواردی که لایه ازن را تخریب می کنند می خواهند از کره زمین در برابر اشعه های ماورا بنفش مضر حمایت کند.در بیش از 24 سال اجرای موفقیت امیز این پروتکل به تدریج تقریبا 100 ماده مخرب ازن را میسر کرده است.اخرین تغییر در این پروتکل در سال 2007 صورت پذیرفت که منجر به امحای هیدروکلورفلورکربن ها یا HCFC ها شد. CFCوHCFC گازهایی هستند که به صورت در جهان وجود ندارند و محصول ازمایشگاه های شیمی هستند این گازها بیشتر به عنوان گاز هایی با قابلیت فشردگی بالا در صنایع ساخت افشانه(اسپری)کاربر فراوان داشتند اما پس از انکه در دهه 1980 ماهواره های بین المللی خبر از ایجاد حفره عظیمی در لایه ازن بر فراز قطب جنوب دادند دانشمندان در پی علت ایجاد این حفره بر امدند پس از مدتی مشخص شد که گازهای CFCوHCFC قادرند تا در ارتفاعات بالا جو ساختار مولکول های ازن را تغییر دهند.با وجود اینکه تنفس ازن برای موجودات زنده مضر است اما قرار گرفتن لایه ای تجمعی ازاین گازها در ارتفاع بالا جو زمین باعث ایجاد یک اسپری حفاظتی در برابر اشعه های مضر خورشید شده است. HCFCوCFC ها پس از رها شدن از افشانه ها ارام ارام به طرف ارتفاعات بالای جو صعود می کنند ودر برخورد با مولکول های ازن انها را تبدیل به اکسیژن می کنند دانشمندان می گویند که همین مسئله باعث ایجاد حفره در لایه ازن شده است.پیام بان کی مون رئیس سازمان ملل متحد در 5 ژوئن سال جاری به مناسب روز جهانی محیط زیست و اظهار نگرانی وی در خصوص تخریب لایه ازن بیش از هر چیز بیانگر جدی بودن الودگی های زیست محیطی و نگرانی های جامعه بین الملل در خصوص حق محیط زیست به عنوان یکی از مهمترین حقوق چهارگانه هم بستگی است نگرانی ها در این خصوص به حدی است که می توان مقوله اسیب های محیط زیست را به عنوان دغدغه مشترک کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته است. پایان نامه حاضر قصد دارد مروری از سازوکارهای اجرایی و نظارتی رژیم حقوقی بین المللی در حفاظت از لایه ازن را مورد تجزیه وتحلیل قراردهد و به برخی از اقدامات که در جهت رفع مشکلات زیست محیطی و مشکلات مختص به لایه ازن انجام داده شده بپردازد و همچنین بررسی نماید. 

     سوالات تحقیق  

  سوال اصلی که این پژوهش به دنبال پاسخ به آن می باشد این است که ،آیا سازوکارهای اجرایی و نظارتی رژیم حقوقی بین المللی میتواند موجب بهبود شرایط موجود در وضعیت لایه ازن شود و ایا کشورها و رژیم حقوقی بین الملی قادر به ارائه رهنمودها وراه کارهایی برای بهبود لایه ازن هستند یا خیر؟ وشرایط اصلی و اساس پذیرش این رهنمودها و راه کارها در جامعه بین المللی چیست؟ و این راه کارها چه جایگاهی در جامعه بین المللی دارند و چه تمهیداتی در صورت عدم رعایت این راه کار ها برای کشورها در نظر گرفته شده است؟