:

بدون‌شک نیروی انسانی به لحاظ توانایی بکارگیری دیگر عوامل تولید، مهمترین عنصر از عناصر سازمان در جهت رسیدن به اهداف بشمار می‌آید. ورود این عنصر مهم با ویژگی‌های خاص رفتاری و نیازهای پیچیده خود به درون سازمان مسئولیت‌های فراوانی را برای مدیریت به ارمغان خواهد آورد، که این مسئولیت به نوبه خود، لزوم تحقیق و تعمق در راستای شناخت انسان ایجاب می‌کند که درجهت تکامل قدم برمی‌دارد و دراین راه، اراده همه انسانها بکارگیری حداکثر توانایی درجهت کسب رفاه بیشتر و تلاش به‌منظور تطبیق و هماهنگی با محیط و شرایط کار می‌باشد. اما نیروی انسانی با یک سری عوامل بازدارنده در درون و بیرون از سازمان مواجه است که امکان تطبیق و هماهنگی در همه زمینه‌ها برای وی مقدر نخواهد بود. لذا مدیران می‌کوشند تا با ایجاد انگیزه در کارکنان موجبات میل و رغبت بیشتر آنها را درجهت افزایش بهره‌وری فراهم آورند. ازجمله این عوامل می‌توان به فشار روانی کارکنان در سازمان اشاره کرد و بدون‌شک یکی از عوامل ایجاد فشار، شرایط نامطلوب محیط کار  می‌باشد که مدیران و مسئولان را ملزم می کند تا با ایجاد محیطی امن و مناسب موجبات بهبود وضعیت روحی و روانی کارکنان را فراهم نمایند. یکی از عوامل فشارزای روانی در کارکنان، فشار روانی ناشی از نوبتکاری[1] در کارکنان می‌باشد. بنابراین شناخت روحیه کارکنان و کوشش صمیمانه همراه با برنامه‌ریزی مؤثر به منظور ایجاد شرایط روحی و روانی مناسب در محیط کار می‌تواند عاملی مؤثر در افزایش فکر، انرژی و عواطف کارکنان گشته و موجب تغییراتی کیفی در سازمان گردد. دراین فصل ابتدا به بیان و تشریح مسأله و اهمیت موضوع پرداخته می‌شود، سپس به تعیین اهداف تحقیق و فرضیه‌ها و به دنبال آن قلمرو تحقیق مطرح و واژه‌ها و اصطلاحات نظری و عملیاتی تحقیق تعریف خواهد شد.

بیان مسئله

هر سازمان متشکل از عوامل مختلفی چون افراد، سازمان رسمی، نقش‌ها، موقعیت‌ها و عوامل فیزیکی است. از میان این عوامل، عامل انسانی مهمترین و مؤثرترین عامل در سازمان است. انسان بزرگترین دارایی است. که هرگز در ترازنامه و سود و زیان شرکت منعکس نمی‌گردد. درحالی که سودآوری سازمان در گروه کار کارکنان و انسان‌های شاغل در سازمان است. و همین انسان‌ها هستند که پشتوانه موفقیت اهداف سازمان می‌باشند. موفقیت یک سازمان در ابعاد اقتصادی، تکنولوژی و … مدیون کیفیت منابع انسانی است به همین دلیل عمده مشکلات هر سازمان نیز ناشی از همین منابع انسانی است.
مطالعه رفتار در محیط کار به دلیل ارزش نیروی انسانی در مقایسه با سایر منابع درون سازمانی حائز اهمیت فراوان است. برنامه‌ریزی و اقدام جهت تحقق بیشتر کارایی، و بهره‌وری بالا در بخش نیروی انسانی که به عنوان ارزشمندترین و معتبرترین سرمایه سازمان محسوب می‌شود مستلزم شناخت همه‌جانبه‌ای از اعضاء و اجزای متشکله سازمان است و مهمترین عامل در این بین که نقش کلیدی در ارائه خدمات و تولید را برعهده دارد منابع انسانی است منابع انسانی به شیوه‌های مختلف روی کارایی و اثربخشی فرایند مدیریت تأثیر مستقیم می‌گذارد.
امروزه دغدغه اصلی مدیران و کارفرمایان در این‌باره چگونگی ایجاد انگیزه در کارکنان است تا آنها بتوانند با میل و رغبت بیشتر وظایف خود را انجام دهند و دراین زمینه یکی از عواملی که باعث کاهش کارایی نیروی انسانی می‌شود فشار عصبی ناشی از نوبت کاری می‌باشد.
نوبت کاری عبارت است از انجام هرگونه فعالیتی خارج از ساعات معمولی کار روزانه زیرا در بعضی از سازمان‌ها نمی‌توان تولید یا ارائه خدمات را متوقف کرد و به ناچار تعدادی از افراد می‌بایست به صورت نوبت‌کار در شب‌ کار کنند که این امر می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی‌هایی روانی و جسمی و فشار شغلی برای کارکنان گردد که به‌دنبال آن کارایی را کاهش می‌دهد.
عدم هماهنگی بین نیازها با افراد و امکانات سازمان با آنچه که هر دوطرف در این‌گونه مواقع ارائه می‌گردد ممکن است موجب سرخوردگی و دلسردی شده و درنتیجه به زیان دوطرف سازمان و کارکنان تمام شود. همچنین مختل‌شدن زندگی اجتماعی و خانوادگی افراد از دیگر پیامدهای بسیار مهم نوبت‌کاری است. مثلاً شب‌کاری موجب می‌گردد که فرد نتواند در مهمانی‌های خانوادگی و دوستانه مثل عروسی، تولد، عیادت از بیمار و یا گفتن عرض تسلیت جهت خانواده افرادی که فردی را از دست داده‌اند و سایر فعالیت‌های اجتماعی، شرکت کنند.
نوبت‌کاری می‌تواند به دلیل خواب‌آلودگی و خستگی باعث افزایش حوادث گردد و به همین دلیل یکی از علل غیرمستقیم حوادث است. فجایع تلخ صنعتی نظیر انفجار کارخانه مواد شیمیایی پوپال هندوستان و نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل و بسیار حوادث دیگر که در شیفت شب رخ داده‌اند تنها گوشه‌ای از عوارض نوبت‌کاری‌های سخت و طولانی است.

در بسیاری از سازمان‌ها پدیده نوبت‌کاری به منظور بهره‌گیری بیشتر از دستگاه‌های گران‌قیمت و افزایش بهره‌وری امری اجتناب‌ناپذیر است. این موضوع در بین پزشکان و مخصوصاً پرستاران اورژانس‌ها بیشتر خود را نمایان می‌کند. چراکه پرستاران و پزشکان اورژانس‌ها علاوه بر انجام کار معمولی خود از وضعیت نامعلوم بیماران اورژانسی خود در رنج و اضطراب می‌باشند.
پرستاران بزرگترین گروه شب‌کاران در دنیا هستند. ازطرفی تا انسان است، حوادث و بیماری‌های سخت نیز گریبان‌گیر پرستاران و پزشکان کشیک مخصوصاً کشیک‌های شبانه می‌شود. خداوند شب را برای خواب موجودات آفریده حال اگر افرادی به صورت مستمر شیفت شبانه و طولانی داشته باشند دچار بیماری‌های سوماتیک و سایکوتیک فراوانی خواهند شد.
برطبق مطالعات انجام‌شده توسط وان ‌لون[2] (1381) در نوبت‌کاری فشار ناشی از شغل عمداً در اثر فعالیت سازوکار تطابق از یک طرف و عدم تطابق دستگاه سیر کادین ازطرفی دیگر بروز می‌کند و این بیشتر در شیفت‌های چرخشی نه‌چندان طولانی و نه چندان کوتاه که دراثر آن تطابق حاصل نمی‌شود بروز می‌کند ولی چرخش‌های سریع نوبت‌کاری باعث می‌گردد تا ناهماهنگی در عملکرد دستگاه سیر کادین به حداقل برسد.
باتوجه به بررسی‌های به عمل آمده 70 تا 80 درصد همه بیماری‌ها و ناخوشی‌ها با فشار و استرس در ارتباط است که ازجمله بارزترین آنها می‌توان به بیماری قلبی- عروقی، سرطان، سرماخوردگی، میگرن، انواع سردردها، زگیل (برخی از انواع نازایی، زخم معده، بیخوابی، فشارخون بالا) و غیره اشاره کرد.
در سراسر سازمان‌های آمریکایی تحقیقی برروی 600 نفر انجام شد و به این نتیجه رسیدند که 46 درصد افراد تحت‌فشار روانی بسیار زیاد بودند و 34 درصد گفتند که تنش و فشار روانی بیش از حد (استرس) باعث شده است که به فکر ترک سازمان بیفتند.
بسیاری از حادثه‌های ضمن کار براثر استرس شغلی اتفاق می‌افتد بگونه‌ای که طی مطالعات انجام شده هر ساله قریب به دومیلیون شاغل براثر حادثه‌های ناشی از کار دچار آسیب‌های معلولیت‌زایی شوند و هرسال 15000 نفر دراثر حادثه‌های ناشی از کار، جان خود را از دست می‌دهند.
اکثر افرادی که کشیک شبانه دارند بیشتر جزء کسانی هستند که علاوه بر ساعات موظفی خود، اضافه‌کاری نیز انجام می‌دهند. نوبت کاری در فضای بسته و شبانه از قدرت تمرکز افراد می‌کاهد. بی‌شک رعایت‌کردن مسائل دقیق نوبت کاری از بروز حوادث جانی تأسف‌بار خواهد کاست. هدف تحقیق حاضر بررسی و مقایسه‌ی فشار روانی کارکنان روزکار و نوبت‌کار در بیمارستان حضرت فاطمه‌الزهراء (س) نجف‌آباد بوده تا به راه ‌حل ‌ها و پیشنهاداتی جهت کاهش میزان فشار روانی کارکنان دست پیدا کند.

ضرورت تحقیق

ارتباط مستقیم موضوع تحقیق با عامل انسان به عنوان مهمترین منبع از منابع سازمان و لزوم شناخت متغیرهای  تأثیرگذار بر رضایت شغلی از یک طرف و نقش مؤثر رضایتمندی کارکنان در روحیه کاری، تعهد سازمانی، دلبستگی به کار، بازدهی بالا و نهایتاً موفقیت هرچه بیشتر سازمان از طرف دیگر، عمده‌ترین دلایل پراهمیت قلمدادشدن این تحقیق به‌شمار می‌آید.
نگاهی به تاریخچه کار وضعیت آشکارا بیانگر این واقعیت است که هدف همه صاحبان حرف و صنایع درآمدزایی و کسب سود بیشتر می‌باشد. و دراین رابطه با روش‌ها و وسائل گوناگون از سرمایه انسانی بهره می‌گیرند. لذا برنامه‌ریزی و اقدام جهت تحقق بیشتر کارایی و بهره‌وری بالاتر در بخش نیروی انسانی که به عنوان ارزشمندترین و معتبرترین سرمایه سازمان محسوب می‌شود مستلزم شناخت گسترده و همه جانبه‌ای از اعضاء و اجزای متشکله سازمان است و مهمترین عامل کلیدی، منابع انسانی می‌باشد که به شیوه‌های مختلف بر کارایی و اثربخشی فرایند مدیریت اثر مستقیم دارد.
زمانی تصور غالب بر این بود که کار بیشتر کارکنان، سود بیشتری را نصیب کارفرمایان می‌کند، لیکن اطلاعات علمی و نتایج پژوهش‌ها از سویی و پیچیده‌ترشدن مؤسسات و شرکت‌های تولیدی و خدماتی و نیاز به آموزش از سوی دیگر این فرضیه را باطل نمود.
واقعیت آن بود که فشار زیاد کارفرمایان در زمینه افزایش ساعات کار جهت میل به تولید و خدمات بیشتر نتایج معکوس به‌همراه داشت، بازدهی کارکنان کمتر شده غیبت و کم‌کاری‌ها افزایش یافته و بیماری‌های شغلی دربین آنها شیوع بیشتری پیدا کرده و به‌دنبال آن ناخشنودی شغلی افزایش یافته است.
همچنین نیاز به مهارت در کار، به‌ویژه با پیچیده‌تر شدن شرکت‌ها و مؤسسات تولیدی و خدماتی کارفرمایان را برآن داشت تا درجهت تولید و خدمات بیشتر به شناسایی بیشتر کارکنان و محیط کار بپردازد. این عوامل موجب شد تا پای محققان علوم رفتاری و پزشکی به درون شرکت‌ها و مؤسسات باز شود بطوری‌که امروزه سعی می‌شود رابطه بین کارفرما و کارکنان به گونه صحیح تنظیم شود.[3]
لذا شناسایی فشارهای شغلی و نارضایتی‌های شایع و کوشش به‌منظور شناسایی علل و عوامل ایجاد آنها و همچنین شناسایی عوارض آنها مانند کم‌کاری‌ها، غیبت از کار، کاهش کارایی و اثربخشی، اختلالات جسمی و روانی، حوادث ناشی از کار، کاهش وفاداری کارکنان و از این دست مسائل، اهمیت بسیاری یافته است. مخصوصاً باتوجه به این موضوع که مطالعات بسیاری همبستگی منفی بین نوبت‌کاری با استرس و فشار شغلی را نشان داده‌اند.
ایتوژ (1998)[4] معتقد است فشار روانی موجب اثرات خیلی طولانی مدت بر سلامت جسمی و روانی می‌شود وی فشارهایی که با استرس مرتبط می‌شوند را شامل موارد ذیل می‌داند:
1- ضعف سلامت روانی که تحت‌عنوان اندوه روانی، افسردگی و اضطراب بروز می‌کند.
2- ضعف جسمی که تحت‌عنوان بیماری بیخوابی و سردرد و علائم جسمی ظاهر می‌شود.
3- کاهش عملکرد کارکنان مثل نارضایتی شغلی، غیبت، کاهش بهره‌وری و بطور کلی کیفیت کار.
براین اساس تلاش جهت بررسی عوامل فشارزا بکارگیری راه حل‌ها و پیشنهادی مدیریتی ارائه‌شده ضروری به‌نظر می‌رسد. هرچند که نتایج سنجش‌های به عمل‌آمده غالباً باعث شگفتی دستگاه مدیریت‌شده است به‌گونه‌ای که نظر بسیاری از کارکنان و اعضای سازمان، سیاست‌ها و استاندارهای که ساختار مدیریت سازمان آنها را عینی، معقول، و منصفانه می‌پندارد، ازطرف کارکنان ظالمانه تلقی می‌شود. این موضوعی است که ازنظر مدیریت سازمان بایستی با اهمیت تلقی گردد. زیرا رفتار کارکنان و اعضاء سازمان براساس پنداشت یا ادراک آنان است و نه واقعیت‌های موردنظر مدیریت که در عمل ممکن است از طرف کارکنان قابل فهم نباشد. بنابراین یک تحقیق کاربردی می‌تواند مدیریت را از وجود مسائل بالقوه و قصد و اراده کارکنان به موقع آگاه سازد تا ایشان بتوانند اقدامات لازم را در زمان و مکان مناسب به اجرا درآورند.
پرستاران به‌عنوان بزرگترین گروه نوبت‌کاران ازجمله کارکنانی هستند که با فشار روانی ناشی از نوبت‌کاری روبرو هستند ولی مسائل و مشکلات مربوط به آن تاکنون در بیمارستان حضرت فاطمه‌الزهرا (س) نجف‌آباد مورد بررسی قرار نگرفته است.
لذا باتوجه به عنایت مسئولین آموزشی و پژوهشی به این امر، این موضوع که آیا پدیده نوبت‌کاری بر فشار روانی کارکنان تأثیر می‌گذارد یا خیر، مورد تحقیق قرار گرفت تا باتوجه به فرضیات و تأییدشدن روابط پیش‌بینی شده، تمهیدات و راهکارهایی جهت کاهش اثرات منفی ناشی از نوبت‌کاری، ارائه گردید.
در نهایت در بیان ضرورت انجام این تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
– عدم مطالعات انجام شده در زمینه نوبت‌کاری در این سازمان.
– تلاش جهت جلوگیری و یا کاهش هرگونه اثرات مخرب نوبت‌کاری بر کارکنان.
– ارائه راه حل‌ها و پیشنهادات به کارکنان جهت کاهش فشار ناشی از کار.
– فراهم‌ساختن محیط امن و مناسب جهت افزایش بهره‌وری برای کارکنان.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

یکی از خواص مهم ترکیبات منفجره گرمای تشکیل این ترکیبات می­باشد ولی به دست آوردن گرمای تشکیل همه این ترکیبات در شرایط آزمایشگاهی به دلایل مختلف از جمله خطرات این آزمایش­ها ونیز ناپایداری بعضی ترکیبات و هزینه بالای آن­ها ممکن نیست. بنابراین می­توان از روش­های محاسباتی شیمی کوانتوم و نرم­افزارهای مناسب استفاده نمود.

فصل اول
مطالعه و بررسی روش های محاسبات کوانتومی ترکیبات پر انرژی
 

1- تعریف ماده منفجره

ماده ­منفجره ترکیبی شیمیایی و یا مخلوطی مکانیکی است که در اثر جرقه، ضربه، حرارت و یا شعله در مدت کوتاهی تجزیه شده و مقدار زیادی گاز و حرارت تولید می­ کند.
در تعریف دیگر برای مواد ­منفجره می­توان گفت: یک ماده منفجره به ماده یا مخلوطی از مواد گفته ­می­ شود که خودش قادر است :
1- مقدار گاز تحت فشار بالا تولید کند.
2- قادر است این گاز را با سرعت زیاد و در شرایط معینی تولید کند که محیط اطراف در معرض یک تنش دینامیکی قرارداده شوند.
حال به تعریف انفجار می­پردازیم، انفجار یک واکنش اکسیداسیون و احیای سریع است که فشار و حجم زیادی از گازهای داغ را تولید می­ کند. واکنش سوختن، مشابه واکنش انفجار می­باشد که یک ماده سوختنی با هوا می­سوزد و حجم زیادی از گازهای داغ را بوجود می­آورد. ولی اختلاف این دو واکنش شیمیایی، در سرعت آزاد­سازی محصولات احتراق می­باشد. واکنش­های انفجار سریع­اند، در­حالیکه واکنش­های سوختن کند پیش می­روند. قدرت انفجاری یک ماده منفجره به ساختمان ماده منفجره و وجود عوامل ناپایدار بستگی دارد. این گروه­ها که باعث ایجاد ناپایداری می­شوند، عبارتند از گروه­های نیترات، دی آزو، نیترو، آزید و پراکسید و….
این گروه­ها در یک ترکیب باعث افزایش سطح انرژی و ایجاد فشارهایی در داخل مولکول می­شوند. وقتی فشارهای داخلی در اثر محرکی حتی با انرژی کم افزایش یافت، پایدار ماندن ساختمان مولکول امکان ندارد و منجر به شکستن اکثر پیوندها و جدا شدن ناگهانی اجزا مولکول شده و گرمای زیادی آزاد می­ شود، یعنی انفجار رخ می­دهد. در بعضی از مواد منفجره میزان ناپایداری مواد به­قدری زیاد است که بدون هیچ تحریکی واکنش تجزیه و شکست مولکول انجام می­گیرد.
 
 
 

1-1- طبقه بندی مواد منفجره

تقسیم ­بندی مواد منفجره دارای تاریخچه­ای است که در طول زمان تغییر­کرده ­است.

1-1-1- طبقه ­بندی مواد منفجره بر اساس نوع تركیب شیمیایی

در اولین تقسیم ­بندی که صورت ­گرفته مواد منفجره را در 6 گروه جای دادند که این 6 گروه عبارتند از:
1- ترکیبات نیترو
2- استرهای نیتریک

3- نیترو آمین­ها
4- مشتقات اسید­کلریک و پرکلریک
5- آزیدها
6- پراکسیدها و ازوئیدها و غیره
نقص تقسیم ­بندی فوق در دسته ششم است که انواعی از مواد نامعلوم را شامل­ می­ شود. بعدها این تقسیم ­بندی تکمیل ­شد و سعی ­کردند مواد منفجره را با توجه به عوامل شیمیایی و گروه­های عاملی تقسیم ­بندی کنند.

1-1-2- طبقه ­بندی بر اساس گروه­ عاملی

در این تقسیم ­بندی این مواد به 8 گروه تقسیم ­بندی شده ­اند، وجود یک یا چند گروه عاملی می ­تواند باعث شناخت یک ماده منفجره شود.
1- ترکیبات نیترو و نیترات­های معدنی دارای عوامل :
2- فولیمنات­های دارای عامل :
3- آزیدهای آلی و معدنی دارای عوامل :
4- مشتقات هالوژنه ازت دارای عوامل :                            ( هالوژن  )
5- کلرات­ها و پرکلرات­ها دارای عوامل :
6 – پراکسیدها و ازوئیدهای دارای عوامل :
7- استیلن و استیلدهای دارای عوامل :
8- ترکیبات آلی فلزی دارای عوامل :

1-1-3- تقسیم ­بندی كاربردی مواد منفجره

نوع دیگر تقسیم ­بندی که مورد استفاده قرار می­گیرد، تقسیم ­بندی کاربردی مواد منفجره است.
اولین دسته، مواد منفجره­ای هستند که دارای با­لاترین سرعت واکنش انفجاری می باشند.   9100-2000  و دومین دسته، مواد محترقه شامل فرم­های پرتاب و پیرو­تکنیک­ها هستند که در مرتبه دوم سرعت سوختن قرار دارند و با سرعتی نسبتاً پایین می­سوزند و بر حسب  بیان می شوند.

1-2- طبقه ­بندی كلی مواد منفجره

اگرچه تعداد زیادی مواد منفجره پلیمری جدید نیز تولید ­شده است، اما همه­ی آنها به­ طور کلی به یکی از سه دسته زیر تعلق دارند.
1- مواد منفجره سوزشی یا پیشرانه­ها
2- مواد منفجره آغازگر ( اولیه )
3- مواد منفجره قوی ( اصلی یا ثانویه )

1-3- ترکیبات نیتروآروماتیک

دربین مواد منفجره ما توجه خود را به ترکیبات نیترو معطوف ساخته­ایم.
در بین ترکیبات نیترو آلیفاتیک، نیترو­متان تنها ماده­ایست که به عنوان یک ماده منفجره شناخته ­شده­ است. تترانیترو­متان ماده­ منفجره نیست ولی می ­تواند یک ماده منفجره تشکیل­ دهد،  زمانیکه با مواد قابل­احتراق مخلوط شود.
مشتقات نیترو ترکیبات ­آرومات به ­عنوان ماده ­منفجره، بسیار پراهمیت هستند. بطور معمول اینطور مطرح می­ شود که تنها آن­ دسته از ترکیبات نیترویی دارای خاصیت انفجاری هستند که حداقل دو گروه نیترو به یک حلقه بنزن متصل باشد اما برس کلوت[1] متوجه شد که حتی حضور یک گروه­ نیترو در حلقه بنزن برای افزایش سهولت تجزیه ­گرمایی ترکیب آروماتیک کافیست، که این مسئله بعدها توسط دانشمندان دیگر نیز تایید­ شد.
به ­هرحال در بین ترکیبات نیترو­­آروماتیک تنها آنهایی که دارای 3 یا تعداد بیشتری گروه نیترو روی یک حلقه بنزن هستند (ودر بعضی موارد آنهایی که دارای 2 گروه نیترو هستند ) به­ طور مشخص دارای خواص مواد منفجره هستند. این ترکیبات، بسیار وسیع بوده و در حوزه مواد منفجره جز مواد منفجره ثانویه دسته­بندی می­شوند.
به ­منظور بررسی خواص آ­نها به ­عنوان یک ماده منفجره به ­دست ­آوردن گرمای تشکیل آنها ضروری است. برای به ­دست ­آوردن گرمای تشکیل آنها از روش­ تجربی و روش­های تئوری استفاده می­ شود. در روش تجربی می­توان از یک کالریمتر آدیاباتیک برای به­ دست ­آوردن گرمای تشکیل آنها استفاده کرد. ولی ترکیباتی هستند که سنتز آنها سخت بوده و یا بسیار ناپایدارند بنابراین ازروش­های تئوری برای محاسبه گرمای تشکیل مواد پرانرژی استفاده می­ شود.
روش­های زیادی برای مطالعه گرمای تشکیل و یا مطالعه هندسه­ مولکولی آنها انتخاب­ شده­­ است، ولی در بین آنها روش­های ­آغازین و نیمه­تجربی بیشتر رایج است. روش آغازین، تنها برای مولکول­های با اندازه کوچک یا متوسط به ­کار ­می­رود و به ­کار بردن آن برای مولکول­های بزرگ نیاز به محاسبه زیاد دارد. بنابراین می­توان از روش­های نیمه­تجربی برای  محاسبه گرمای تشکیل آنها استفاده نمود که به ­طور اختصاصی، برای به­دست­آوردن گرمای تشکیل طراحی شده ­اند.
کارها و فعالیت­های زیادی در این زمینه انجام شده­ است که به طور خلاصه برخی کارهای انجام شده توسط افراد مختلف را بیان می­نماییم. در سال 1988، استوارت[2] و همکارانش روش جدیدی برای به­دست­آوردن پارامترهای اپتیمم شده با کمک روش­های نیمه­تجربی و آغازین ارائه داد.
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

ای از زندگی نامه و شرح حال این شاعران نیز آورده شده که سبب آشنایی بیشتر عزیزان با این شعرا باشد.

در ابتدای همین فصل که فصل اصلی پایان نامه محسوب می شود زمینه ای ایجاد شده تا دوستان با سبک شعر در دوره ی صفویه و همچنین ویژگی های شعر در این دوره آشنا شوند.

در فصل چهارم اشعار عاشورایی شاعران مورد بحث را از نگاه بدیع مورد بررسی قرار داده ام و صناعات بدیع از جمله جناس ، واج آرایی ، تضاد و…را از ابیات استخراج کرده ام در ادامه با نتیجه گیری و فهرست منابع ، پروژه را به پایان برده ام.

هر چند یقین دارم با جمع آوری این پروژه حق مطلب را ادا نکرده ام، اما امید دارم پس از این دانشجویان عزیز با اشتیاق و انگیزه ی فراوان از عاشورا و شیدایی آقا ابا عبدالله الحسین بگویند و بنویسند و بسرایند.

فصل اول: کلیات

• . موضوع تحقیق

از دیر باز تاکنون بیان غم و اندوه گذشتگان مضمون مورد علاقه ی شاعران بوده است. تقریباً تمام شعرا مرثیه هایی را به مناسبت زمان و موقعیتها سروده اند. در ادبیات جهان کمتر زبانی را می توان یافت که به وفور زبان فارسی مرثیه داشته باشد.

با توجه به اینکه در زمان صفویه مذهب تشیع رسمیت یافت، درباریان توجه فراوانی به شعرا و اشعار آنها نشان داده اند. لذا با توجه به گستردگی شاعران عاشورایی بر آن شدم شعر عاشورایی را صرفاً در زمان صفویه مورد بررسی قرار دهم.

در این پژوهش سعی بر آن شده شعر شاعران برجسته ی زمان صفویه را که در عزای امام حسین و یارانش سروده اند را مورد  بررسی قرار دهیم.

2-1. بیان مسأله

در ادب و شعر فارسی توجه به موضوعات و مفاهیم دینی و مذهبی جایگاه قابل توجهی داشته و دارد. شاعران ایرانی از همان آغازین دوره های پذیرش دین مبین اسلام، می کوشیدند تا در کنار سایر مضامین و مفاهیم شعری به مناسبتهای گوناگون از مفاهیم و موضوعات دینی

 و مذهبی نیز بهره مند شوند. یکی از رویدادهای مهم تاریخ ساز دین اسلام، ایستادگی و جانفشانی حضرت امام حسین (ع) در مقابل بیدادگران و ستم پیشگان بود که دین اسلام را دستاویز جباریها و ستمگریها و دنیا جوییهای خود قرار داده بودند. این رویداد عظیم که از آن به عاشورا یاد می کنیم از همان آغازین دوره ی شکل گیری شعر دری مورد توجه شاعران بوده است. شاعرانی از جمله  صائب تبریزی و محتشم کاشانی در این باب اشعاری سروده اند.

و نیز شاعر شیعی مذهب قرن چهارم کسائی مروزی در قصیده هایی به خوبی این رویداد را تقریر نموده است. در دوره ی صفویه با توجه به رسمیت یافتن مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور و حمایت حاکمان و فرمانروایان از شاعرانی که در شعر خود بیشتر به موضوعات و شخصیتهای مذهبی پرداختند. رویداد مهم «عاشورا» در شعر اغلب شاعران مورد توجه قرار گرفت.

در این پزوهش بازتاب عاشورا و جنبه های مختلف ادبی آن در شعر شاعران دوره ی صفویه تحلیل و بررسی می شود. سؤال اصلی این پژوهش چگونگی بهره برداری شاعران عصر صفوی و نگاه آنها به این رویداد مذهبی و چند و چون مفاهیم و مضامین و تصویرهای شاعرانه در این موضوع است.

3-1. پرسش های تحقیق

اساس این پژوهش بر مبنای دست یابی به پاسخی مناسب برای پرسشهای ذیل نهاده شده است.

1.بیشترین بازتاب عاشورا در شعر دوره ی صفویه مربوط به کدام جنبه ی آن است؟

2.کدام یک از شاعران عصر صفویه بیش از دیگران به عاشورا توجه داشته است؟

3.مضامین و تصویرهای شعری با موضوع عاشورا و عناصر و شخصیتهای آن در شعر شاعران این دوره چگونه است؟

4.نوع نگاه شاعران به این رویداد تاریخی و مذهبی مهم چه تفاوتهایی با هم دارد؟

4-1. اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

با توجه  به اهمیت و جایگاه قابل توجه جریان تاریخی عاشورا و تأثیر آن در تداوم و استحکام دین مبین اسلام و مذهب شیعه و همچنین جایگاه قابل توجه آن در ادب و شعر عصر صفویه این پژوهش ضروری مینماید، و نیز با توجه به اشتیاق پژوهندگان و دانشجویان به این موضوع، این پژوهش می تواند الگوهای مفید و جالب توجهی در اختیار آنها بگذارد.

5-1. اهداف تحقیق

از آنجا که تأثیر حماسه عاشورا را بر ادب فارسی نمی توان نادیده گرفت، سعی بر آن شده بازتاب این واقعه ی تاریخی را در شعر دوره ی صفویه مورد بررسی قرار دهیم که امید است ما را در شناخت هر چه بیشتر و عمیقتر این واقعه یاری کرده و زمینه ساز تحقیقات مشابه و سازنده در عرصه ی ادبیات باشد.

به طور کلی هدف از این پژوهش را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1.ارائه ی پژوهشی بسامان درباره ی بازتاب عاشورا در شعر شاعران دوران صفویه.

2.بررسی جنبه های مختلف بازتاب عاشورا در شعر دوره ی صفویه از قبیل: مضمون پردازی، تصویر آفرینی و …

3.بررسی جنبه های مختلف نوع نگاه شاعران به این رویداد تاریخی و مذهبی.

[1]این شعر را حضرت زهرا (س) در دوران طفولیت حضرت سید الشهداء (ع) در هنگام حرکت کردن گهواره ی ایشان می خواند. (سیرتنا و نستنا/ 37)

[2]ر. ک. بحار الانوار 44/ 296-278، باب ثواب البکاء علی مصیبة و مصائب سائر الائمة (ع) خصوصاً روایات 15، 16، 24، 25، 28 و 29 در این باب.

[3]ر. ک. ادبیات و تعهد در اسلام/ 291- 284.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

    فصل اول

کلیات ومفاهیم

) بیان مسأله (تشریح ابعاد، حدود مسأله، معرفی دقیق مسأله، بیان جنبه‌های مجهول و مبهم و متغیرهای مربوط به پرسش‌‌های تحقیق، منظور تحقیق):

درجهان مدرن امروزحمایت از حقوق و رفتار با کودک  ویافتن ابزارها وسازوکارهای حمایتی از حقوق آن یکی از چالش های موجود می باشد . قدرت های استیلاطلب ، حقوق کودکان ، حقوق زنان ، حقوق بشر، آزادی، جهانی شدن و حقوق کودک را مستمسک خود قرار داده و از روزنه آن به کشورهای دیگر عیب وایراد می گیرند . دین مبین اسلام از آغاز دستوراتی را در جهت حمایت از کودکان و تربیت آنها بیان فرموده است .و دراین راستا کنوانسیون حقوق کودک که در حمایت از کودکان تدوین شده ، برای ایجاد زندگی بهتر کودکان و تلاش در راه رشد هماهنگ وتعادل آنان د رزمینه های اساس رشد جسمی،ذهنی ،عاطفی و روانی و رشد اجتماعی است وبرای دستیابی به این هدف چهار محور اساسیِ رشد ،بقا،حمایت و مشارکت را مورد توجه قرار داده است .

وقتی خداوند یا قانون الهی که توسط پیامبران تشریح می گرددانام کاری را اجازه داده یا آن را منع نکرده باشد، کودک یا نوجوان حق دارد از آن بهره مند شده و ان را انجام دهد مثل حق زندگی ، حق تفکر، واین مباحث و مباحثی همچون حمایت از حقوق کودکان منحصر به دین اسلام نیست بلکه همه ی ادیان الهی به ان تأکید دارند ، اسلام نیز با گستردگی آن را بیان نموده است.درکنواسیونحقوق کودک مبنای رفتار با کودک ، حقوقی وجنبه ی حمایتی از او دارد ولی در اسلام مبنای رفتار تربیت حقوقی است چون کودک باید برای آینده تربیت شود و حقوق او حفظ گردد و آینده جامعه بدست کودکان امروز می باشد .

آیا ما ابزارها و سازوکارهایی  را که در شکل گیری شخصیت کودک ودر جهت حمایت از حقوق آن ها مؤثر است  می شناسیم ؟ آیا ابزارها و سازوکارهایی  را که قبل از تولد کودک در سرنوشت و بهداشت روح وروان وی تأثیر دارد می شناسیم و به کار می گیریم ؟ آیا هنگام انتخاب همسر لحظه ای به کودک آینده مان اندیشیده ایم ؟و آیا از میان معیارهای انتخاب همسر هیچ گاه داشتن کودکی با شخصیت سالم را هم در نظر گرفته ایم؟ (که یکی از حق های کودک داشتن پد رومادری  است که در جهت حمایت از حقوق او باشند ) و آیا هنگام مشاجرات خانوادگی د رمقابل کودکان به روحیه ی پاک ولطیف آنها توجهی داشته ایم ؟آیا محیط مدرسه ، دوستان ،برنامه های رادیو و تلویزیون ،کتابها، مطبوعات و…که فرزند دلبند ما با آنها سرو کار دارد برای ما مهم هستند ؟

این تحقیق ضمن پاسخ به این گونه سؤالها ،رهنمونی است برای کسانی که به دنبال ابزارها و سازو کارهای مناسب درجهت حمایت ازحقوق کودک و سرنوشت کودک که آرزوی کودکی سالم وشاداب و موفق را در دل می پرورند . وراهنمایی است برای پدران ومادرانی که طالب خانه ای سبز و خانوادهای سالم و موفق هستند و دستمایه ای است برای  معلمان ومربیان دلسوز و کلاً کسانی که دلشان برای حمایت و سعادت کودکان می تپد.

: کودکان آسیب پذیرترین گروه جامعه انسانى، نخستین کسانى هستند که در معرض هجوم مستقیم انواع ناگوارى ها، فشارها و مشکلات ناشى از زندگى بزرگ ترها قرار مى گیرند و آن را تحمل مى کنند. امروزه میلیون ها کودک در سراسر جهان به خاطر بى سرپرستى، آواره گى هاى ناشى از جنگ و بلاهاى طبیعى، تغذیه نامناسب، آلودگى به انواع بیمارى هاى خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشى از طلاق، یا در شرایط دشوارى به سر مى برند یا در چنگال افراد پلید به انواع سوءاستفاده هاى انسانى مانند توزیع مواد مخدر، خودفروشى و کار اجبارى تن مى دهند و به تعبیرى بهتر، حقوق آنها نقض مى شود.

البته چگونگى نقض حقوق کودکان، در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در کشورهاى در حال توسعه، کودکان، بیشتر با فقر و پى آمدهاى ناشى از آن مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات بهداشتى، درمانى و تحصیلى درگیرند. در حالى که در کشورهاى توسعه یافته، مشکلات اخلاقى و ضعف بنیاد خانواده گریبان گیر کودکان است. خوشبختانه در کشورهاى مسلمان، به سبب وجود استحکام در بنیاد خانواده و گرایش هاى دینى و اعتقادى و آشنایى بیشتر با احکام اسلامى، وضعیت حقوقى کودکان جایگاه نسبى مناسب ترى دارد. بنابراین، بهتر است دیدگاه دین اسلام درباره حقوق کودک را بررسى کنیم و دستورهاى پیشرفته آن را در این زمینه در نظر بگیریم و البته هیچ مکتب و آیینى به اندازه دین مقدس اسلام، به حقوق کودکان توجه نکرده و سفارش‌هاى لازم را نداده است.

والدین، مسئول اصلى رعایت حقوق کودک: در کنوانسیون حقوق کودک، بیشترین مسئولیت در رعایت حقوق کودک بر دوش والدین نهاده شده است، چنان که در ماده 18 کشورهاى طرف کنوانسیون متعهد شده اند: «بیشترین تلاش خود را براى تضمین به رسمیت شناختن این اصل که پدر و مادر کودک، مسئولیت مشترکى در زمینه رشد و پیشرفت کودک دارند، به عمل آورند. والدین یا قیم قانونى، مسئولیت عمده را در رشد و پیشرفت کودک به عهده دارند و اساسى ترین مسئله آنان، (حفظ) منافع عالیه کودک است».در آموزه هاى آسمانى اسلام نیز بیشترین مسئولیت در قبال کودک، بر دوش والدین است که به آن «حق الوَلَدِ عَلَى الوالِد» مى گویند؛ زیرا کودک، برکت خانه و نعمت و حسنه اى است که خداوند به پدر و مادر ارزانى کرده است. آموختن سواد به کودکان، به آنها کرامت ببخشیم و کلید گشایش بسیارى از مشکلات زندگى را در اختیار آنان قرار دهیم.کودکان مانند هر انسان دیگرى دوست دارند، محبوب واقع شوند و به شخصیت آنها احترام گذارده شود. ازاین رو، رسول خدا صلى الله علیه و آله سفارش مى کند: «دوست بدارید کودکان خود را و به آنها ترحم و به وعده خود به آنان وفا کنید.» همچنین مى فرماید: «وقتى نام فرزندتان را مى برید، او را گرامى دارید و جاى نشستن را براى وى باز کنید و با او ترش رو نباشید».باز مى فرماید: «اگر کسى فرزند خود را ببوسد، حسنه اى براى او نوشته مى شود».در واقع، همه این موارد، از نشانه هاى احترام گذارى درست و کامل به کودکان است که والدین مى توانند، با رعایت کردن آن، به مقام کودک خود ارزش قائل شوند و نیازهاى روانى او را برآورده کنند.

حقوق کودک واژه‌ای مرکب از دو کلمه حقوق و کودک فراهم آمده است. بررسی این واژه به ما کمک می‌کند که با شناخت مفهوم اصطلاحی آن بتوانیم با تعریفی جامع و مانع مصادیق اعتباری و عینی این واژه مرکب را دریابیم. ماهیت این موضوع از این جهت است که کودکان دارای حقوق مخصوص به خود هستند، به گونه ای که با صداق عنوان کودکی، آن حقوق برای آن ها ثابت می شود مانند حق حضانت، حق رضاع، یا مصونت کودکان در مقابل احکام کیفری همچون حدود، قصاص و … که امام باقر(ع) می‌فرمایند: دختر هنگامی که نه ساله شد یتیم و کودکی او پایان می‌پذیرد و ازدواج می‌کند و حدود عمومی علیه او به نفع او جاری می‌شود. از مفهوم مخالف این روایت مصونیت جزائی اطفال استنباط می‌شود. (وسائل الشیعه ج1/31، باب4) کودکان از برخی حقوقی که افراد بالغ از آن‌ ها برخوردارند محرومند و شروع مقدس و قانون در مواردی از اطفال سلب اختیار کرده است از جمله این موارد به ممنوع‌التصرف بودن کودک در مال خودش اشاره کرد. همین مطلب در ماده 1207 قانون مدنی آمده است.

و افرادی که در یک جامعه معین زندگی می‌کنند به عنوان سرمایه و منابع انسانی آن جامعه محسوب می‌گردند. پیشرفت یک جامعه علاوه بر منابع مناسب مالی، به طور تنگاتنگی بستگی به کیفیت منابع موجود انسانی دارد و اطفال و نوجوانان به عنوان اصلی‌ترین و مهمترین بخش این منابع، نقش بسزایی را در این زمینه ایفا می‌نمایند.

در عصر حاضر، کودکان قربانیان مستقیم تزلزل در بنیاد خانواده‌ها افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فقر و بیکاری هستند که نمودهای آن به صورت کودک آزاری، کودکان خیابانی، کودکان فراری، فروش اعضای بدن کودکان استثمار کودکان کار، سوء استفاده‌های جنسی از کودکان بروز کرده است. کودکان به عنوان افراد بالقوه آسیب‌پذیر در معرض بزه‌دیدگی قرار دارند. روانشناسان معتقدند افرادی که در کودکی در معرض اذیت و آزار قرار گرفته‌اند، نمی‌توانند در آینده تعامل سالم و منطقی با دیگر اعضای جامعه برقرار کنند و کودکان آزاردیده امروز بزهکاران فردا خواهند بود و این دور باطل هم‌چنان ادامه خواهد داشت.

کودکان به عنوان اعضای جامعه بشری در سطح بین‌المللی موردتوجه قرار گرفته‌اند و در اسناد مختلفی به حقوق و لزوم حمایت‌های ویژه از آنان پرداخته شده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 25 و 26) میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (مواد 23 و 24) میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده 10) از این جمله‌اند.

و پرداختی به ابزارها و سازوکارهایی برای حمایت از کودکان لازم و ضروری به نظر می‌رسد در حقوق بویژه در سطح بین‌المللی روشهائی همچون ضرورت گزارش‌هایی از عملکرد دولتها، وجود گزارشگرهای متعدد نظر به عملکرد دولتها، تصویب قوانین لازم برای حمایت از حقوق کودک و مجازات کردن ناقصین این حقوق به عنوان راهکار حمایتی تعریف شده است در فقه چگونه این موضوع دیده شده است. در این تحقیق فقه بر آن است که این راهکارها را مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

8) پیشینه و تاریخچه موضوع : ( مطالعات و تحقیقاتی كه در باره موضوع در داخل و خارج کشور صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)

در مورد حقوق کودک و حمایت از کودک ده‌ها مقاله و کتاب به زبانهای مختلف نگارش یافته و تحقیقات زیادی انجام شده است و همچنین پایان‌نامه‌هایی در مورد حقوق کودک در اسلام و قانون مدنی نوشته شده است و مقالاتی در مورد کودک ابزار نیست، کودکان و رسانه‌های تصویری که در انجمن حمایت از حقوق کودکان نوشته شد، و عامل بسیاری از بزه‌دیدگی کودکان را رسانه‌های تصویری دانسته است و همچنین مقاله‌ای در مورد نگاهی به حقوق کودک در اسلام و کنوانسیون جهانی از حسین بافکار که در سایت پایگاه حوزه وجود دارد نوشته شده است و مقاله‌ای در مورد حمایت از کودکان بی‌سرپرست از ایراندخت نظری و مقاله‌های مختلف دیگر پیرامون موضوعات مختلف حقوق کودک کار شده است ولی هیچ مقاله‌ای در مورد ابزارها و سازوکارهای حمایت از حقوق کودک انجام نشده است.

و از جمله کتبی که در این مورد نوشته شده است کنوانسیون حقوق کودک و بهره‌برداری از آن در حقوق داخلی ایران که مجری این طرح نسرین مصفا هستند و همچنین حقوق کیفری اطفال تألیف مریم عباچی، بزهکاری اطفال و نووجوانان از دکتر هوشنگ شامبیانی و همچنین کتاب حفوف فرزند از نظر قرآن و سنت از فریبا لباف، تربیت کودک در اسلام از مائده رضائی، حقوق کودک شیرین عبادی و بررسی خلاء‌های قانونی حقوق کودک از شهربانو محلاتی و همچنین در مجله فلسفه و کلام و عرفان مطلبی با عنوان اسلام و حقوق کودک حمایت و امداد کودک از احمد بهشتی نوشته شده. و همچنین پایان‌نامه‌هایی در بررسی تطبیقی حقوق کودک در اسلام و کنوانسیون جهانی از ابوالفضل موحدی‌نیا در دانشگاه آزاد و بررسی حمایت‌های کیفری از اطفال در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی از طاهره زارع در دانشگاه تهران و در مورد حمایت از کودک در معرض خطر بهره‌کشی جسنی در دانشگاه تهران و در مورد حمایت بین‌المللی از کودکان گرفتار در مخاصمات مسلحانه دردانشگاه مفید از فریبا جعفری گجور کار شده است.

ولی هیچ ‌پایان‌نامه و کتابی در رابطه با این موضوع نوشته نشده است و خلاء زیادی در مورد بررسی این موضوع در فقه و همچنین حقوق احساس می‌شود و ابزارها و سازوکارهای حمایت از حقوق کودک جای زیادی برای بحث دارد که امید است بتوانم از عهده آن برآیم.

9) سؤال های اصلی تحقیق:

1- ابزارهاوسازوکارهای حمایتی از حقوق کودک در فقه و حقوق چیست؟

2- در صورت تجاوز و نقض این حقوق ضمانت اجرای آن کدام است؟

10) فرضیه ها(هر فرضیه به صورت یک جملة خبری نوشته شود.)

1- در فقه اسلامی راهکارهای متعددی اعم از مالی وغیر مالی برای  حمایت از کودک  تعریف شده است با محوریت اخلاق ، خداباوری، معادباوری

2- نظارت حاکم بر اجرای حقوق کودک، یکی از مهمترین این  راهکارها است.

2- اسناد بین المللی  سازوکارهای مختلفی با محوریت نظارت بیرونی را  پذیرفته اند در حالیکه فقه به نظارت درونی توجه ویژه ای کرده  است.

11)اهداف تحقیق: (شامل اهداف علمی، كاربردی و ضرورت‌های خاص انجام تحقیق)

اهداف علمی: 1- تلاش برای روشن کردن دیدگاه فقهی برای حمایت از حقوق کودک 2- بررسی موشکافانه موضوع تحقیق و ارائه راه‌حل فقهی حقوقی در خصوص هر مسئله محتمل

اهداف کاربردی: 3- با بررسی همه جانبه حمایت از حقوق کودک، راهکارهای عملی در خصوص این موضوع در اختیار محاکم قضائی قرار داده شود.

اهداف ضروری: 4- قانون ما با توج به فقه باید خانه تکانی شود و توجه بیشتری به حقوق کودک شود و حقوق کودک وظیفه‌ای است که امید است از عهده آن برآییم.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

1.سخنی درباره نظامی گنجوی

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی در سال ۵۳۵ هجری در گنجه دیده به جهان گشود.  وی شاعر و داستان‌سرای ایرانی الاصل قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی) است که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات ایران زمین  شناخته شده‌است. وی در دوران کودکی خیلی زود پدر و مادر خویش را از دست داد و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصیل نمود. مادر او که رئیسه ی کرد نام داشت از اشراف کرد بود. پدرش نیز از اهالی تفرش بود. در واقع حکیم نظامی گنجوی در خانواده ی مردی شهر نشین، که ساکن شهر باستانی گنجه و به نام یوسف زکی فرزند موید بود، متولد می شود.پدر و مادرش او را الیاس نام نهادند، ولی به عنوان نظامیگنجوی در تاریخ، جاودان ماند.کاتبان ناشناخته، بعدها، آثار او را تحت عنوان خمسه گرد آوری کردند که، از نمونه‌های زوال ناپذیر هنر ادبی به شمار می‌رود. حکیم نظامی گنجوی در سرودن آثار خود از علوم رایج و متداول زمانه ی خود از جمله علوم اسلامی استفاده می کرد. فعالیّت خلاقه شاعر گواه تربیت مکتبی کامل اوست.منطق، پزشکی، حقوق، هیات و علمی که در قرون وسطی در خاورمیانه تکامل یافته بود یعنی ستاره شناسی زمینه معلوماتی را تشکیل می‌داد که نظامی در آنها، طبع آزمایی می نمود.وی به تاریخ، فلسفه و علوم الهی توجه خاص داشتو آنها را با ذوق و شوق فراوان می‌آموخت.از جوانی به شاعری علاقه داشت و بر اثر استعداد و مجاهدت منحصر به فرد خود، توجه مردم را به خویش جلب کرد.وی از شاعران هم عصر خویش با خاقانی شروانی ارتباط و دوستی و مکاتبه داشته است.

با توجه به اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین اولین همسر او، کنیزکی است که پادشاه دربند به عنوان پیش کش و صله  برای او می فرستد. امّا شاعر او را کنیز به شمار نیاورد و به زنی گرفت ولی او را خیلی زود از دست داد. آفاق که اولین همسر نظامی بود در زمان به پایان رسانیدن خسرو و شیرین و دقیقاً زمانی که فرزندشان محمد تنها هفت سال بیشتر نداشت از دنیا می رود و شاعر بزرگ گنجه را با کوهی از درد و رنج تنها می گذارد. نظامی بیشتر سال های عمر خود را در گنجه که یکی از شهرهای کشور آذربایجان کنونی است کذراند و تمام آثار خود را در این شهر سرود، بنابراین می توان بسیاری از ویژگی های فرهنگی و اقلیمی آن سرزمین را در آثار وی مشاهده کرد. گنجه در آن زمان، به عنوان یکی از پایتختهای امیران ایلدگز به شمار می‌رفت. اقامتگاه های اتابکان و مراکز بسیاری از سازمان های دولتی، در گنجه قرار داشت.احتمال دارد که در کاخهای باشکوه امیران ایلدگز، بسیاری از شاعران می‌زیستند و کار می‌کردند.جشنها و مراسمی که در قصرها بر پا می‌شد، احتمالا شاعر جوان را به سوی خود می‌کشاند. نظامی که مردی تربیت یافته و دارای استعدادی شگرف بود، برای نشان دادن استعدادهای خود، همه فرصتها را در اختیار داشت، اما نمی‌خواست در این راه پیشقدم شودو به زودی به این نتیجه رسید که زرق و برق خارجی و مطاع دنیایی و تعلقات نفسانی فریبنده استو پیش‌از آن که به قصرها کاخ های پادشاهان نزدیک شود، از آنها دور شد.خلوص نیّت و تدبیر به او فرمان می‌داد که از مدح پرهیز کند و به اندک مال و دارایی خود قانع باشد. وی در شیوه ی زندگی راه عارفان و سالکان راه طریقت و حقیقت را انتخاب نمود و این مسئله در آثار او به خوبی قابل ملاحظه و مشهود است.وی هرگز شاعری مداح و ستایشگر قدرت و ثروت پادشاهان نبود اما با تعدادی از فرمانروایان معاصر خود در ارتباط بود و آثار خود را برای اینکه در تاریخ ادبیات جهان باقی بماند و از نابودی و خطر حوادث تاریخ مثل جنگ ها و غارت ها و… در امان بماند به نام آنها می کرد و یا نام ایشان را در اثر خویش می آورد که این فرمانروایان و بزرگان عبارتند از ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرد و  فخرالدین بهرام شاه، پادشاه ارزنگان از والیان و دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقیان روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرد و دیگر اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه ی خسرو و شیرین را به او تقدیم کرد و همچنین طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در منظومه ی خسرو و شیرین از آنها  نام برده شده ‌است. نظامی گنجوی همه ی عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت بسر برد و تنها در سال ۵۸۱ هجری سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشته۵۸۷) به سی فرسنگیی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید.

1-1. ویژگی های نظامی و آثار او

حکیم نظامی گنجوی یکی از مؤثرترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی به حساب می آید و اثر گران سنگ و گرانبهایش یعنی خمسه ی وی یا پنج گنج تأثیر بسزایی بر روی شاعران و نویسندگان هم عصر و حتی اعصار و قرون بعد گذاشت و از این جهت شاید هیچ شاعری به اندازه ی

 نظامی تاثیرگذار نبوده است. به همین دلیل است که مقلدان او از هر شاعر دیگری بیشتر است. در تاریخ زبان و ادبیات فارسی شاعران بسیاری را می بینیم که از خمسه ی نظامی تقلید کرده اند از جمله ی این شاعران می توان از امیرخسرو دهلوی و خواجوی‌کرمانی و وحشی‌بافقی و جامی نام برد. در این میان خواجوی‌کرمانی پس از امیرخسرو دهلوی، موفق‌ترین مقلد «خمسه»‌ نظامی گنجوی است و وحشی بافقی  نیز به پیروی از نظامی دست به ابتکار تازه‌ای زده است و در مقابل «خسرو و شیرین» او، « شیرین و فرهاد» را سروده است. سرچشمه‌و منبع الهام هنرینظامی وابسته به افکار و دیدگاه های زیبایی شناسانه ی پیشینیان نامدار او بود. وی از یک سو آهنگهای آواز خوانان محلی را می‌شنید و به قصّه‌ها و افسانه‌های داستان سرایان و نقالان گوش می سپرد و ازسوی دیگر اشعار مردم قوم خود و اشعار اقوامی را که از لحاظ تاریخی، اجتماعی و فرهنگی به آنان وابسته بود، می‌خواند و فرا می‌گرفت. خلق و خوی نظامی و پای‌بندی‌اش به مذهب به گونه‌ای بود که خط زندگی‌اش را مستقیم و واحد ساخت. نظامی شعر سنایی را به‌خوبی خوانده بود و مخزن الاسرار را به پیروی از حدیقة الحقیقه ی سنایی سرود. اگر چه در مخزن الاسرار عمق و نوع فکر و زندگی حکیم غزنه را نمی‌توان یافت و اندیشه‌های استثنایی و عارفانه سنایی را نداشت.

با مطالعه ی دقیق آثار نظامی گنجه ای، آگاهی نسبتاً زیادی درباره ی ابعاد شخصیّتی این شاعر بزرگ به دست می آید. آثار وی از نظر کمّی فراوانند و از نظر کیفی نیز موضوعات مختلفی را در بر می گیرند. با سیری اجمالی در این منظومه ها، نظامی را شاعری مسلمان و پای بند به اصول و موازین اسلامی، به دور از تعصبّات مذهبی، اهل سیر و سلوک و صفای دل با زبانی تقریباً رام و اندیشه های اخلاقی و تعلیمی و با حجب و آزرم می یابیم. به گونه ایی که گروهی از محققان او را عارف و صوفی دانسته اند و همان گونه که ذکر شد، اهل مدارا و دور از تعصبات فرقه ای بود. وی اگر چه پیرو اهل سنت و به احتمال قریب به یقین شافعی بود، همواره مقام علم و فضل امام علی (ع) را می ستود و چند بار از امام عصر (عج) به اسم یاد می کند. نظامی نیز مانند خاقانی همواره به ستایش سخن خود و برتری آن نسبت به دیگر شاعران سخن می گوید و معتقد است که سخنش بکر است و از صافی دل به زبان می آید امّا  تأثیر شاعرانی چون فردوسی و سنایی در اعتقادات او مشهود است. وی بر طبق نیازهای ادبی و سیاسی و اجتماعی زمان خود مانند بسیاری از شعرای دیگر معاصرش افکار و دیدگاه های خود را به زبان شعر بیان می‌ کرد. موضوعات اشعارش نیز وسیع بود و به وقایع و داستانهایی از تیسفون، یونان، هندوستان و چین باستان یا بسیاری از کشورهای دیگر، مربوط می‌شد.هنر نظامی آیینه ی زمان اوست.شاعر بر همه معایب اجتماعی و روانی جامعه ی زمان خود می‌تاختو این کار را با طرح ریزی آثاری که به طور مستقیم گذشته تاریخی را مجسم می‌ساخت یا با کمک قوه تخیل، انجام می‌ داد. او به این وسیلهاز معایب زندگی در جامعه خود انتقاد می‌کرد و قتل و غارت متداول ناشی از آن نوع زندگی را محکوم می‌ساخت. در مورد شیوه ی داستان نویسی نظامی می توان گفت که وی در «مخزن‌الاسرار» شیوه خاصی در پرداخت حکایت دارد، به این گونه که موضوعی را مطرح می‌کند و سپس داستانی به دنبال آن می‌آورد. آن داستان، تنها تایید و تفسیر بیت آخر همان موضوعی است که پیش کشیده است، نه موضوع کلی آن مقاله و این همانند کاری است که سنایی و عطار در نگارش آثار خود انجام داده‌اند. یکی دیگر از ویژگی های سبک روایت داستان در آثار نظامی آن است که وی در جریان روایت داستان کمتر به احوالات خود می پردازد و در واقع حضور و سایه نویسنده و راوی را کمتر در آثار او احساس می کنیم. از سوی دیگر، در مجموعه آثار نظامی، کمتر می‌بینیم که او به احوالات خود پرداخته باشد.یکی دیگر از ویژگی هایآثار او آن است که به حرص و آز، جاه طلبی و فساد، بی عدالتی، ظلم و ستم و دروغ و سایر رذایل اخلاقیمردم و پادشاهان جامعه ی هم عصر خود به شیوه‌ای طنز آمیز و زنده، حمله می‌برد. حکیم نظامی گنجوی تنها به عرضه کردن بدیهای زمان خود اکتفا نمی‌کرد، بلکه در صدد یافتن راه هایی برای از بین بردن بدیها بود و به تبلیغ و آموزش عقاید و دیدگاه های روحی و اخلاقی خود می‌پرداخت زیرا معتقد بود که نه تنها فرد، بلکه جامعه می‌تواند بر اثر تکامل روحی و اخلاقی، به کمال برسد. از دیدگاه وی تکامل روحی و اخلاقی به منزله ی پیروی از دین و پرهیزگاریوروشنایی دل و رساندن انسان به«پایه ی خدایی»است.

1-2. سبک نظامی

نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته‌است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته ‌است. حکیم نظامی گنجوی در نگارش آثار خود بنا بر عادت اهل زمان از آوردن اصطلاحات علمی و لغات و ترکیبات عربی وافر و بسیاری از اصول و مبانی حکمت و عرفان و علوم عقلی به هیچ وجه خودداری نمی کرد و به همین سبب و با توجه به دقت فراوانی که در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک در اشعار خود داشت، سخن او گاه بسیار دشوار و پیچیده شده‌است. با این حال مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌ها و داستان‌های خود باعث شد که آثار او بزودی مورد تقلید قرار بگیرد. او اگرچه شاعری داستان‌سراست و بیشتر به داستان‌های عاشقانه پرداخته‌است اما حکیم و اندیشمند و اهل دانش و فلسفه می باشد و با فرهنگ و تاریخ ایران، که در پس قصه‌ها و داستان های عاشقانه اش نکاتی عمیق نهفته‌است، آشناست.

1-3. آثار نظامی

مهمترین اثر حکیم نظامی گنجوی «پنج گنج» یا «خمسه» است که تعداد ابیات آن را تا حدود 20 هزار بیت نوشته اند و عبارتست از: مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر، اسکندرنامه، که تمامی مثنویها به سبک عراقی نگارش یافته است. قدیمی ترین مثنوی نظامی مخزن الاسرار و بهترین آنها خسرو و شیرین است.بنابراین مخزن الاسرار اولین اثر نظامی گنجوی است که  شامل 2260 بیت می باشد. این مثنوی در حدود سال 570 به نام فخرالدین بهرام شاه بن داود (متوفی 622) به نظم درآمد و مشتمل بر 20 مقاله در موضوعات مختلف است که تم و مایه ی اصلی یا به اصطلاح موتیف «عنصر قالب» مقالات و حکایات داخل آنها مواعظ و حکم و پند و اندرز است و در آن اندیشه های زاهدانه و عارفانه بسیار دیده می شود. در مخزن الاسرار در هر مقاله پس از شرح عنوان مقاله برای تأثیرگذاری بیشتر، داستانی کوتاه اما پر محتوا و دلنشین روایت شده است. یکی از ویژگی های پست مدرنیستی حکایات مخزن الاسرار آن است که نویسنده گاهی در میانه روایت قصه وارد داستان می شود و مخاطب خود را موعظه می نماید و یا حتی از خود سخن می گوید که در مکتب پست مدرنیسم به این کار اصطلاحاً اتصال کوتاه گفته می شود.

دومین اثر گرانبهای حکیم نظامی گنجوی مثنوی خسرو و شیرین است که شامل 6500 بیت می باشد. این مثنوی داستان عشق خسرو پرویز پادشاه ساسانی به شیرین شاهدخت ارمنی می باشد و در سال 576 به پایان رسیده و از طرف شاعر به اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان بن ایلد گز (567-581) تقدیم شدهاست.

سومین اثر ارزشمند او نیزمثنوی لیلی و مجنون می باشد که شامل 4500 بیت است و در سال584 هجری به نام شروانشاه ابوالمظفر اخستان نگارش یافته است. در این مثنوی داستان پر سوز و گداز عشق مجنون (قیس عامری) از قبیله بنی عامر و لیلی دختر سعد که از داستانهای مشهور تازی در دوره جاهلیت می باشد به رشته نظم درآمده است.

از دیگر آثار حکیم نظامی گنجوی می توان از مثنوی هفت پیکریا هفت گنبد یا بهرامنامه نام برد که در 5136 بیت در سال 593 به نام علاء الدین کرپ ارسلان پادشاه مراغه سروده شده است. این داستان از جمله قصه های ایرانی مربوط به دوره ساسانی است و شرح روابط بهرام گور  که در سال های (348-420 میلادی) می زیست با هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم است که بهرام برای هر کدام گنبدی به رنگی خاص بر پا می کند و هر روز از هفته را میهمان یکی از آنان می شود و داستانی از هر کدام می شنود.

اثر پنجم نظامی نیز مثنوی اسکندرنامه است که شامل 10500 بیت و در دو بخش به نامهای شرفنامه و اقبالنامه به نظم درآمده است. در بخش اول نظامی اسکندر را به صورت فاتحی بزرگ و در بخش دوم در لباس حکیم و پیامبری خردمند معرفی کرده است. نظم این مثنوی در سال 599 هجری به پایان رسیده و به نامنصرتالدین ابوبکر محمد جهان پهلوان نامگذاری شده است.

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)