با همه­ی شهرت و نفوذ خواجوی کرمانی، شاعر هنرمند زبان فارسی هنوز قدر او چنان که باید شناخته نشده است. علاوه بر بحث­های گوناگونی که درباره شاعر صورت گرفته، باز نکته­های ظریفی را در سخن او می­توان جست که قوت قریحه و لطف بیان این شاعر هنرآفرین را بیشتر آشکار می­سازد. شعر خواجو  از زوایای مختلف می­توان نگاه کرد و آن را ارزیابی نمود و بی­گمان هنوز نمی­توان گفت که چنین کاری درباره دیوان غزلیات او با کمال انجام شده است. خواجوی کرمانی به بسیاری از شهرها تا نقاط دوردست باختر ایران سفر کرد و در ضمن مدایح خود، سلسله­ها و کسانی را که دست سرنوشت یا تصادف به اوج رفعتشان رسانده بود، می­ستود. رویکرد اجتماعی و جامعه­شناسانه به ادبیات شیوه­ای است که با بهره­ گیری از آن می­توان زوایای تاریک و مبهم متون ادبی را آشکار و روشن کرد. توجه به این واقعیت حایز اهمیت است که ادبیات فارسی به خصوص متون ادب کلاسیک تنها جنبه سرگرمی و زیباشناسی ندارد؛ بلکه ایرانیان در طول تاریخ از طریق شعر و به کمک آن می­اندیشدند و شعر و ادب فارسی گنجینه تمام اندیشه­ های ایرانیان در طول تاریخ بوده است. از این­رو ما می­توانیم از طریق بازخوانی متون ادب فارسی، تاریخ اندیشه اجتماعی را در بین ایرانیان شناسایی کنیم و به نگارش درآوریم. البته برای رسیدن به این هدف نباید هیچ یک از متون ادبی را کم­اهمیّت تلقی کرد؛ چرا که هر یک از متون ادبی عهده­دار بخشی از مسایل مربوط به زندگی اجتماعی مردم است.

 

بدون شک ادبیات فارسی یک از مهمترین منابع برای شناخت فرهنگ و اجتماع ایران زمین است و شاعران و نویسندگان با پوشاندن لباس ادبی و هنری بر قامت تاریخ، فرهنگ و ادیان، شاهکارهای بی­نظیری از خود برجای گذاشته­اند. آثاری که هر کدام از آن­ها آیینه تمام نمای زندگی اجتماعی مردم آن دوران بوده و چون چراغی فروزان، روشنگر تاریکی­های تاریخ است. بررسی دیوان خواجوی کرمانی که اکثریت شعرهای آن غزل می­باشد همانند چراغی است که سطوح مختلف اوضاع فرهنگی و سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر را روشن می­ کند. این پایان نامه در پنج فصل فراهم شده است: فصل اول مربوط به کلیات می­باشد که شامل تعریف بیان مسأله، فرضیات تحقیق، سابقه و ضرورت انجام تحقیق و اهداف تحقیق و جنبه ی جدید بودن و نوآوری در تحقیق و روش تحقیق بوده است. فصل دوم به مسائلی مانند

 معرفی زندگی خواجوی کرمانی، مرشدان خواجو، ممدوحان خواجو، خصوصیات شعر، خواجو و حافظ، سفرها و … پرداخته است.

 

فصل سوم به جامعه ­شناسی ادبیات پرداخته است. که بررسی جامعه دوران خواجوی کرمانی پرداخته شده حمله مغول و تیمور مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حملات مغولان در جامعه بررسی شده است در ابتدای این فصل به تعریف ادبیات و جامعه ­شناسی و تعریف جامعه ­شناسی ادبیات و ویژگی­های آن پرداخته شده است.فصل چهارم به بررسی جامعه ­شناسی غزل خواجوی کرمانی پرداخته است. فصل پنجم نتیجه گیری است.

 

1-2 بیان مسئله

 

جامعه ­شناسی ادبیات به عنوان یک شاخۀ علمی که در سالهای اخیر بیشتر به آن توجه شده است، افکار اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و. .. شاعران و نویسندگان را مورد بررسی قرار می­دهد. افکاری که بیان کنندۀ اوضاع روزگار آنها و آداب و رسوم حاکم بر آن زمان است. شاعر هم یکی از این اعضای جامعه است، که تجارب و آموخته­های خویش را به رشتۀ نظم درمی­آورد.

 

خواجو از جمله شاعران پرکار در شعر فارسی است آثار او آمیزه­ای از نکات اجتماعی، اخلاقی و عرفانی است. با توجه به اینکه خواجو کثیرالسفر بوده است، طبیعی است که می ­تواند شاخص ­های اجتماعی بیشتری در شعر او نمود پیدا کند، از اینرو غزل او قابل بررسی است.

 

1-3- فرضیه ­های تحقیق

 

• خواجو تا چه اندازه­ای از جامعۀ زمان خود تأثیر پذیرفته یا بر آن اثر گذاشته است؟

 

• به نظر می­رسد مسائل اجتماعی و اخلاقی آن دوران بر غزل خواجو اثر گذاشته است.

 

• شرایط حاکم بر زمان خواجو تا چه حدی در شعرش مشهور است؟

 

1-4- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

با توجه به اینکه پژوهشگران بیشتر در زمینه ­های صور خیال و مسائل دستوری پژوهشی انجام می­ دهند اما درباره جامعه ­شناسی شعر کمتر کار شده است. و در مورد خواجوی کرمانی این مطلب صدق می­ کند، لذا در این زمینه کاری انجام نگرفته است و بررسی مباحث جامعه­شناختی خواجو، جهت آشنایی دانشجویان و پژوهشگران آثار خواجو ضروری به نظر می­رسد.

 

1-5- اهداف تحقیق

 

دستیابی به بازتاب مسائل و مشکلات اجتماعی و سیاسی در غزل خواجو و این که چگونه شاعر توانسته است این مسائل و مشکلات را در شعر خود انعکاس دهد.

 

• بررسی و توصیف تأثیرپذیری غزل خواجو از شرایط حاکم بر زمان او

 

• بررسی و توصیف مسائل اجتماعی و اخلاقی آن دوران بر غزل خواجو

 

• بررسی و توصیف مسائل سیاسی آن دوران بر غزل خواجو

 

• بررسی و توصیف عقاید و مسائل دینی آن دوران در غزل خواجو

 

1-6- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

 

برای اولین بار است که جامعه ­شناسی غزل خواجوی کرمانی مورد بررسی قرار می­گیرد.

 

1-7- روش تحقیق

 

این تحقیق یک مطالعه اسنادی به شیوۀ کتابخانه­ای است. ابتدا منابعی در رابطه با جامعه­ شناسی ادبیات مورد مطالعه قرار گرفت، سپس غزلیات خواجو بررسی و مطالب مورد پژوهش استخراج و تحلیل و جمع­بندی گردید.