مالیاتها به عنوان معمولترین و مهمترین منبع مالی برای تامین درآمدهای عمومی و یکی از کاراترین و موثرترین ابزارهای سیاست مالی در دنیا به شمار می رود که دولت می تواند به واسطه آن بسیاری از خدمات اجتماعی و رفاهی را در خدمت مردم قراردهد و به بسیاری از فعالیتها و جریانات اقتصادی و اجتماعی سمت و سو ببخشد. متاسفانه تلقی برخی از افراد از وصول مالیاتها در ایران محدود به کسب درآمد بیشتر به منظور اداره کردن تشکیلات دولتی است و آنچه کمتر به آن توجه می شود این است که بالا بودن سهم وصولیهای درآمدی حاصل از نفت و پایین بودن سهم درآمدهای مالیاتی در ترکیب درآمد دولت علاوه بر آنکه عوارض ناگواری همچون وابستگی درآمد کشور به صدور یک کالا را در بر دارد ؛ اقتصاد کشور را از امکان استفاده از ابزار مالی محروم ساخته است. در حالیکه با بهره گرفتن از این ابزار  می توان بسیاری ازنابسامانی اقتصادی را به سمت صحیحی هدایت نمود. در اقتصاد ایران نیز یكی از اجزای بسیار مهم بودجه دولت درآمدهای مالیاتی كشور میباشد. اطلاع از میزان درآمدهای  مالیاتی قابل حصول در منابع مختلف مالیاتی، علاوه بر تخصیص بهینه منابع در جهت وصول آنها، دولت  را درانجام برنامه ریزیهای دقیق مالی كمك كرده و میزان مشاركت مردم را در تأمین مالی هزینه های عمومی دولت مشخص میكند. در این میان سوال اساسی مورد نظر دولتمردان و سیاستگزاران این است كه با همین شرایط اقتصادی و قانونی موجود و با فرض ثابت بودن كارایی و تلاش مالیاتی و با توجه به عملكرد سالهای گذشته ؛ چه میزان مالیات برای سالهای آینده قابل وصول بوده و می توان پیش بینی كرد .یکی از مهمترین کاربردهای مدلهای اقتصادی ؛ پیش بینی مقادیر آتی متغیرهای اقتصادی است . در حقیقت مدل اقتصادی را می توان با میزان صحت پیش بینی شان مورد آزمون قرار داد . بدین ترتیب که اگر یک مدل اقتصادی در تبیین روابط موجود متغیرها موفق باشد باید قادر به پیش بینی درستی از آینده باشد (برگرفته از كتاب مبانی اقتصادسنجی؛ترجمه ابریشمی). برآورد ظرفیت بالقوه مالیات در سطح یک کشور یا استان می تواند  اطلاعات لازم در مورد توان اقتصادی کشور یا استان مورد بررسی را در تجهیز منابع مالیاتی برای پاسخگویی به مشکلات مالی و اجرای سیاستهای اقتصادی را فراهم کرده و آشکار خواهد نمود  و تلاش مالیاتی دست اندرکاران را خواهد سنجید. در بررسیهای به عمل آمده در مورد ظرفیت بالقوه مالیاتی کشور ؛ مشخص شده که شکاف قابل توجهی میان ظرفیت مالیاتی بالقوه و مالیات وصولی بالفعل وجود دارد. در سطح استانهای کشور نیز تحقیقات نشان دهنده وجود شکاف مالیاتی می باشد(مهرگان،1383). در  این تحقیق به دنبال بررسی میزان ظرفیت مالیاتی بالقوه و برآورد درصد کوشش مالیاتی در استان خراسان جنوبی هستیم . به همین منظ.ور با بهره گرفتن از آمار و اطلاعات سال 1384 به بعد و مهمترین متغیرهای تاثیرگذار با بهره گرفتن از روش حداقل مربعات معمولی به  تخمین مدل پرداخته ایم.  از مهمترین عوامل موثر بر ظرفیت مالیاتی ؛ ارزش افزوده بخش صنعت و معدن ؛ ارزش افزوده بخش خدمات ؛ میزان سرمایه گذاری در واحدهای صنعتی استان و درآمد سرانه خانوار استان در نظر گرفته شده است. جهت پیش بینی درآمدهای مالیاتی استان نیز با بهره گرفتن از روش ARMA و اطلاعات سال 1384 تا 1389 پرداخته شده است. با توجه به کم بودن تعداد سال نمونه ای ؛ پیش بینی برون نمونه ای حداکثر تا ده سال (تا سال14700) پیش بینی شده اند.

بیان مسئله

رهایی از درآمدهای پر نوسان و غیر قابل اطمینان حاصل از فروش نفت خام و تامین مالی بودجه دولت از طریق درآمدهای مالیاتی یکی از

/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%d9%8a-%d8%b9%d9%88%d8%a7%d9%85%d9%84-%d8%aa%d8%a7%d8%ab%d9%8a%d8%b1%da%af%d8%b0%d8%a7%d8%b1-%d8%a8%d8%b1-%d8%b8%d8%b1/

 اهداف کلیدی نظام مالیاتی کشور می باشد. نگاهی گذرا به عملکرد نظام مالیاتی کشور طی سالهای گذشته نشان می دهد با وجود اقدامات مهم صورت گرفته در طول برنامه های اول تا چهارم توسعه در جهت اصلاح نظام مالیاتی در ابعاد مختلف نظیر اصلاح قوانین و مقررات مالیاتها؛ اصلاح نرخها و معافیتهای مالیاتی و … هنوز نظام مالیاتی کشور در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان وضعیت نامناسبی دارد . بر اساس شاخص نسبت مالیات به GDP که به عنوان شاخص قابل قبول جهانی برای سنجش عملکرد مالیاتی کشورها مورد استفاده قرار می گیرد نشانده این واقعیت است که رتبه ایران از بین 46 کشور مورد بررسی طی دوره (2000-2006) در جایگاه 44 قرار دارد. محاسبه شاخص مورد بررسی در ایران بطور متوسط برابر 6.5 درصد می باشد در حالی که میانگین کشورها طی دوره 2000 تا 2006 برابر 18 درصد بوده است.این امر نشان دهنده این واقعیت است که ظرفیت مالیاتی کشورمان به حد آستانه ای خود نزدیک شده است (برگرفته از گزارش بانك جهانی) بنابراین شناخت دقیق و علمی مباحث مالیاتی کشور می تواند سیاست گذاران اقتصادی را در برنامه ریزی هرچه دقیقتر و بهتر جهت افزایش توان مالیاتی یاری نماید. ؛

یكی از اساسی ترین مشكلات نظام مالیاتی كشور، فقدانِ پیش بینی های علمی درآمدهای مالیاتی است(امینی؛1387). در استان خراسان جنوبی نیز این مشكل به چشم می خورد و فقدان علمی پیش بینی ها و برآورد توان مالیاتی استان موجب  شده تا پیش بینی ها بر اساس عادت سنواتی صورت بگیرد لذا در پژوهش حاضر كوشش شده است درآمدهای مالیاتی  استان خراسان جنوبی  در 10 سال آینده پیش بینی گردد. برای پیش بینی درآمدهای مالیاتی، از مدل سریهای زمانی ARMA  استفاده شده است. همچنین برآورد ظرفیت مالیاتی و میزان كوشش مالیاتی استان مد نظر می باشد كه به آن پرداخته شده است.

اهمیت موضوع

مالیاتها به عنوان یک منبع درآمدی دولت نقش مهمی در عمران و پیشرفت اقتصادی یک منطقه و استان ایفا می كند . شناخت دقیق میزان درآمد مالیاتی بالقوه افق روشنی جهت برنامه ریزی اقتصادی را پیش رو سیاست گذاران اقتصادی می گذارد . پیش بینی علمی درآمدها نیز موجب افزایش دقت و تلاش ماموران مالیاتی در اخذ مالیات می گردد.اما یكی از اساسی ترین مشكلات نظام مالیاتی استان عدم دسترسی به اطلاعات دقیق علمی در ظرفیت مالیاتی استان خراسان جنوبی می باشد. همچنین فقدان پیش بینی های علمی در خصوص درآمدهای مالیاتی در سالهای آینده امكان شناخت صحیح از افزایش بالقوه درآمدهای مالیاتی استان را محدود ساخته است. با بررسی عوامل موثر بر  درآمدهای مالیاتی  و برآورد ظرفیت مالیاتی استان سهم هر كدام از بخشهای مختلف اقتصادی استان مشخص می گردد .

ضرورت انجام تحقیق

ظرفیت مالیاتی در واقع حجم مالیاتی است كه جامعه توان پرداخت آن را دارد و این توان از یک طرف متكی بر درآمدها ؛ مصارف و سرمایه گذاریهاست  و از طرف دیگر ، بر اهداف بلندمدت و برنامه ریزیهای كوتاه مدت و میان مدت متكی می باشد(منجذب؛1384).  لذا زمانی یک نظام مالیاتی كارا توصیف می شود كه جامعه به حد ظرفیت مالیاتی خود رسیده باشد. از مهمترین عوامل موثر بر ظرفیت مالیاتی یک جامعه می توان به ارزش افزوده بخشهای مختلف اقتصادی ، حجم سرمایه گذاری و تعداد مودیان مالیاتی  ، تعداد شاغلین و … نام برد(منجذب؛1384)  . برای آنكه بتوانیم ظرفیت مالیاتی استان را بررسی نماییم  باید ارزش افزوده بخشهای مختلف اقتصادی را در سطح اشتغال كامل  در نظر بگیریم  و سپس با بهره گرفتن از روش های اقتصادسنجی به تخمین  تابع درآمدهای مالیاتی استان جهت محاسبه میزان كوشش مالیاتی  و شكاف بین میزان مالیات مطلوب و مالیات اخذ شده می پردازیم . ضرورت انجام پروژه در استان به این خاطر احساس می شود كه  تاكنون در سطح استان پروژه ای در جهت پیش بینی ظرفیت بالقوه مالیاتی و همچنین پیش بینی درآمدهای مالیاتی  انجام نشده است و پیش بینی ها بر اساس ضریبی از سال قبل صورت می گرفته است  كه مبنای علمی نداشته است بنابراین انجام این پروژه به پیش بینی های علمی منتج خواهد شد.

سوالات اساسی

• بین درآمدهای مالیاتی استان و ارزش افزوده بخش صنعت و معدن استان چه رابطه ای وجود دارد؟

• بین درآمدهای مالیاتی استان و ارزش افزوده بخش خدمات استان چه رابطه ای وجود دارد؟

• بین درآمدهای مالیاتی استان و درآمد سرانه خانوار استان چه رابطه ای وجود دارد؟

• بین درآمدهای مالیاتی استان و سرمایه گذاری واحدهای صنعتی استان چه رابطه ای وجود دارد؟

• درصد كوشش مالیاتی استان به چه میزان می باشد؟

• ظرفیت مالیاتی استان به چه میزان می باشد؟

• درآمدهای مالیاتی استان با فرض ثابت بودن سایر شرایط اقتصادی طی ده سال آینده به چه میزان افزایش خواهد یافت ؟