:
شیرخشک نوزادان وغذای کودک به عنوان غذای کمکی از دیر باز مورد استفاده کودکان این مرز و بوم قرار می گرفته و هم اکنون در کارخانجات بسیاری در سطح کشور تولید و به بازار عرضه می شود. این محصولات حاوی مواد ضروری و تغذیه‌ای می باشند که برای سلامت نوزادان ,کودکان مفید است بنابراین آلودگی این غذاها با فلزات سنگین از جمله سرب و کادمیوم می تواند یک تهدید جدی برای نوزادان و کودکان باشد. زیرا این عناصر زیست تخریب پذیر نیستند و در محیط باقی مانده و وارد زنجیره غذایی می شوند. در این مطالعه غلظت فلزات سنگین سرب و کادمیوم از طریق طیف سنجی جذب اتمی با کوره گرافیتی مطابق دستور العمل AOAC_1 بر روی 12 نمونه از شیر خشک نوزادان مصرفی در ایران و 12 نمونه غذای کودک مصرفی در ایران در سال 1391 انجام گرفت. پس از انجام آزمایش‌های مربوطه نتایج این بررسی نشان داد که میانگین غلظت سرب در شیــرخشـک نوزادان برابر ppb 63/16 و در غذای کودک برابر ppb09/18 و برای کادمیوم در شیر خشک نوزادان برابر با ppb 19/6 و در غذای کودک برابرppb 66/12 بدست آمد بنابراین مقدار سرب در نمونه های شیر خشک نوزادان و غذایی کودک درحد مجاز بود وکادمیوم درشیر خشک نوزادان بیشتر از حد مجاز (حدود19/1درصد) بوده است لذا پیشنهاد می شود نظارت بیشتری برتولید شیرخشک نوزادان گردد.
واژگان کلیدی: شیرخشک نوزادان، غذای کودک، سرب،کادمیوم.
______________
Association Official Analytical chemists [1]
بیان مساله:
افزایش میزان فلزات سنگین از جمله سرب و کادمیوم در شیر خشک نوزادان و غذای کودک باعث نگرانی والدین و تولید کنندگان این محصول می گردد وجود بعضی از عناصر بخصوص فلزات سنگین برای رشد و سلامتی بدن مضر می باشند که از جمله فلزات سنگین مضر برای بدن سرب، کادمیوم، آرسنیک و غیره می باشد. این عناصر سمی بوده به طوریکه سرب وکادمیوم باعث افزایش فشار خون، ناتوانی جسمی ویادگیری، خواب آشفته و کم خونی می شود. میزان حد مجاز سرب درشیرخشک نوزادان وغذای کودک در ایران ppb 20 کادمیوم درشیرخشک نوزادان برابرppb 5 و درغذای کودک برابرppb 100می باشد (1،2،61).
1-2 اهداف، فرضیات و سوالات تحقیق:
اهداف تحقیق(اهداف کلی،اهداف جزئی)
اندازه گیری میزان فلزات سنگین سرب و کادمیوم در انواع شیر خشک نوزادان و غذای کودک موجود در بازار (داخلی و وارداتی ) به
/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d8%b3%d8%b1%d8%a8-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%af%d9%85%db%8c%d9%88%d9%85-%d8%af%d8%b1/
روش اسپکترومتری جذب اتمی با کوره (GFAAS)_1
فرضیات تحقیق:
- میزان فلزات سنگین سرب و کادمیوم در شیر خشک نوزادان موجود در بازار(لاکتانا1، لاکتانا 2، گیگوز1، گیگوز2، ببلاک1، ببلاک2، ببلاک3، بیومیل، نان1، هومانا1، هومانا2، هومانا3) بیشتر از حد مجاز استاندارد ایران می باشد.
- میزان فلزات سنگین سرب وکادمیوم در غذای کودک موجود در بازار { غنچه(حریره بادام، گندمین با شیر، پنج غله با شیرومخلوط میوه)پوره4، پوره5، انشور، سرلاک(گندم وعسل با شیر،گندم ومیوه باشیر، برنج با شیر)،(گندم وتکه های خرما با شیر، گندم وموز باشیر، گندم وشیر)} بیشتر از حد مجازایران می باشد.
سوالات تحقیق
- آیامیزان فلزات سنگین سرب وکادمیوم درشیرخشک نوزادان موجود در بازار با نشان های تجاری فوق (لاکتانا1، لاکتانا2، گیگوز1 گیگوز2، ببلاک1، ببلاک2، ببلاک3، بیومیل، نان، هومانا1، هومانا2، هومانا3) بیش ازحد مجاز ایران است؟
- آیا میزان فلزات سنگین سرب و کادمیوم در غذای کودک موجود در بازار با نشان های تجاری فوق {غنچه(حریره بادام، گندمین با شیر، پنج غله با شیر و مخلوط میوه) پوره 4، پوره5، انشور، سرلاک (گندم وعسل باشیر، گندم ومیوه با شیر، برنج باشیر)، (گندم وتکه های خرما با شیر، گندم وموز با شیر، گندم وشیر)} بیش ازحدمجازایران است؟
___________________
Graphit Furnace Atomic Absorption Spectrometry._1
1-روش تحقیق و پژوهش
تعداد 12 نمونه از انواع شیر خشک نوزادان و12 نمونه غذای کودک موجود در سطح بازار که از هر نمونه 3 بار نمونه برداری و در هر آزمایش 3 تکرار انجام خواهد گرفت.
نمونه ها به آزمایشگاه های کنترل مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال و بختیاری – شهرکرد و کیمیا پژوه(همکاروزارت بهداشت )جهت انجام آزمایشات مربوطه انتقال داده شد.
لوازم شیشه ای و کروزه های چینی مورد استفاده به مدت 24 ساعت قبل از استفاده در اسید نیتریک 10% و سپس با آب دیونیزه شستشو و خشک شدند و کروزه ها به وزن ثابت رسیده و مقدار 5 گرم از هر نمونه شیر خشک نمونه برداری و بعد محتوی داخل کپسول را روی شعله حرارت داده(عمل دوده گیری)، آنگاه کپسول راداخل کوره الکتریکی با دمای 250 درجه سیلسیوس قرار داده و هر ساعت 50 درجه سیلسیوس به آن اضافه گردیده تا به 550 درجه سیلسیوس برسد(52).
پس از 6 ساعت ظروف از کوره خارج و پس از سرد شدن، خاکستر حاصل را در 2 میلی لیتر اسید نیتریک 65% حل نموده و با آب مقطر محتوی 2% اسید نیتریک به حجم 50 میلی لیتر رسانده خواهد شد.
برای تهیه محلول مورد استفاده دستگاه از کتاب AOAC و دستور العمل دستگاه استفاده گردید. در حقیقت روش استفاده شده در مراحل تهیه محلول و اندازه گیری غلظت در نمونه ها تلفیقی از روش های AOAC و دستور العمل دستگاه می باشد. دستگاه جذب اتمی مورد استفاده در این تحقیق Varian و تک پرتو با یک گراند دیتریوم می باشد و نوع سوخت مصرفی برای جذب اتمی کوره زغالی با گاز آرگون می باشد. روش استفاده شده و شرایط دستگاه برای اندازه گیری طبق کتاب دستور العمل دستگاه تنظیم گردید.
برای تعیین مقدار سرب و کادمیوم از روش اسپکترومتری جذب اتمی کوره استفاده خواهد شد. برای این کار 3 نمونه استاندارد از محلول تیترازول سرب و کادمیوم تهیه شده. سپس مقدار جذب نمونه ها توسط کوره بدست آمده و منحنی کالیبراسیون آن توسط رایانه رسم گردیده و سپس مقدار جذب نمونه ها انواع شیر خشک نوزادان و غذای کودک خارجی و داخلی(بسته بندی شده)با توجه به شماره گذاری توسط دستگاه تعیین شده وبااستفاده ازمنحنی کالیبراسیون مقادیر سرب و کادمیوم در نمونه ها بر حسب نانوگرم بر گرم (ppb) به دست خواهد آمد. در نهایت کلیه اطلاعات و داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار خواهد گرفت.
جریان سیال نقش مهمی در صنایع پیرامون ما همچون توربوماشینها، سیستمهای هیدرودینامیکی ، صنایع هوا و فضا، صنایع نفت و گاز و بسیاری موارد دیگر ایفا می کند. از آن جا که در اکثر صنایع و سیستمها، رژیم جریان به صورت آشفته است، بنابراین این نوع جریان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. دلیل اهمیت آن این است که جریان آشفته نقش مهمی در انتقال اندازه حرکت ( ممنتوم)، انتقال حرارت و جرم، تلفات انرژی و اصطکاک در سیستمهای سیالات دارد. بنابراین به منظور طراحی بهینه و مطلوب سیستمهای سیالات در صنایع مختلف ، نیاز است تا جریان های آشفته را شناخته و کمیتهای آن را مشخص نمود. تعیین این کمیتها توسط روش های عددی و تجربی انجام می پذیرد.
در روش های عددی با بهره گرفتن از شبیه سازی و حل معادله های حاکم بر جریان سیال نظیر معادله های پیوستگی، اندازه حرکت و انرژی ، کمیتهای جریان را در شرایط مختلف به دست آورده و با توجه به نتایج به دست آمده، سیستمهای مورد نظر طراحی ویا بهینه می شوند . در روش های تجربی با بهره گرفتن از تجهیزاتی نظیر تونل باد، تونل آب و … مدل را در شرایط آزمایش قرار داده و با بهره گرفتن از دستگاه های اندازه گیری ، کمیتهای مختلف جریان سیال اندازه گیری شده در نتیجه می توان پدیده های فیزیکی را درک و سیستمهای سیالاتی را طراحی و بهینه نمود. دو روش فوق دارای مزایا و معایب مربوط به خود می باشند که پژوهشگران و طراحان باید از مزایای این دو روش به نحو مطلوبی استفاده نمایند .
در روش های تجربی نیاز به مدل، تجهیزات آزمایش و دستگاه های اندازه گیری است و معمولاً پرهزینه تر از روش های عددی است. با توجه به مشکلات اندازه گیری برخی از کمیتهای جریان سیال و یا جریانهای ناپایا در زمان های بسیار کوتاه، نظیر بررسی جریان اطراف یک جسم آیرودینامیکی از لحظه صفر تا زمان شکل گیری لایه مرزی، استفاده از روش های تجربی بسیار پیچیده و مشکل است. در روش های عددی، معادله های حاکم بر جریان سیال از روش های مختلف حل می شوند. در این روشها با توجه به ساده سازی معادلههای حاکم بر جریان
/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d8%b4%d8%a8%db%8c%d9%87-%d8%b3%d8%a7%d8%b2%db%8c-%d8%b3%d9%87-%d8%a8%d8%b9%d8%af-2/
سیال، خطای ناشی از مدل آشفتگی و یا تأثیر شرایط مرزی، امکان خطا درنتایج به دست آمده وجود دارد، که بهتر است صحت نتایج حاصله با نتایج حاصل از روش های تجربی مقایسه و کدهای نوشته شده را اصلاح نمود. در حال حاضر با توجه به هزینه های پژوهش بهتر است ازدو روش عددی و تجربی به طور مکمل، استفاده نمود[1].
1-2- کمیتهای مهم جریان سیال
برای بررسی جریان سیال و نحوه تأثیر آن بر محیط و کنترل رفتار آن، نیاز به اندازه گیری کمیتهای جریان سیال است. برای مثال در مهندسی سازه برای تعیین نحوه بارگذاری حاصل از نیروی باد و یا شناخت جریان هوا در اطراف سازه هایی نظیر ساختمانها، پلها استادیومها و.. نیاز به مشخص نمودن توزیع فشار، توزیع سرعت، طیف اغتشاشهای جریان هوا و ضخامت لایه مرزی جریان هوا است. برای بررسی و اندازه گیری این کمیتها نیاز به انجام آزمایش است، بدین ترتیب که مدل کوچکی از سازه مورد نظر را ساخته و با بهره گرفتن از تونل باد، رفتار جریان هوا در اطراف مدل بررسی می شود. آنچه که در این روش حائز اهمیت است. قرار گرفتن مدل درداخل لایه مرزی و ایجاد تشابه هندسی و دینامیکی میان جریان هوای درون تونل باد و جریان اتمسفری می باشد. این امر توسط پارامترهایی نظیر عدد رینولدز، نحوه توزیع سرعت در اطراف مدل و اندازه گیری طیف اغتشاشهای جریان هوا انجام می شود. به منظور بررسی رفتار ارتعاشی سازه ها اندازه گیری نوع فرکانس اغتشاشهای جریان هوا بسیار حائز اهمیت است . بنابراین مشاهده می شود که اندازه گیری دقیق کمیتهای جریان هوا در اطراف مدل بسیار پر اهمیت بوده و هر گونه اشتباه و خطایی در مقادیر اندازه گیری شده می تواند باعث اشتباه در طراحی شود.
یکی از کمیت های مهم جریان سیال، سرعت لحظه ای جریان سیال است. سرعت لحظه ای جریان سیال را می توان به شکل برداری نشان داد که دارای مولفه های W(t),V(t),U(t) به ترتیب در راستای مختصات دکارتی است. سرعت لحظه ای دریک نقطه را می توان به صورت مجموع سرعت متوسط و اغتشاشهای سرعت نشان داد:
معادله 1. معادلات سرعت
اندازه گیری مؤلفه های اغتشاشی و تغییرات آنها در حوزه زمان و یا فرکانس، در شناخت جریان سیال و کنترل آن از اهمیت ویژه ای برخودار است. فرکانس اغتشاشهای سرعت جریان سیال، از چند هرتز در جریان آرام تا چندین کیلوهرتز در جریان آشفته تغییر کرده و به عدد رینولدز بستگی دارد. همچنین اثر متقابل u,v بر روی یکدیگر نیز بسیار حائز اهمیت است.
جنگل یک بومسازگان طبیعی است. بومسازگان طبیعی به منطقهای ناهمگن گفته می شود که اجزاء تشکیلدهنده آن در زمان و مکان متنوعاند. در حفظ چنین شرایطی، هر گونه دخالت باید با درک صحیح از آن مجموعه و شناخت کامل انجام پذیرد (عابدی، 1385؛ نمیرانیان، 1375).
جنگلهای شمال كشور كه به جنگلهای ناحیه رویشی هیركانی یا خزری- جنگلهای مرطوب شهرت یافتهاند، همچون نواری سبز حاشیه جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته كوه البرز از آستارا تا گلیداغی را به طول تقریبی 800 كیلومتر و عرض 20 تا 70 كیلومتر و تا ارتفاع 2800 متری از سطح دریا پوشاندهاند و دارای بیش از 80 گونه درختی و 50 گونه درختچهای میباشد (مروی مهاجر، 1384؛ ثابتی، 1373).
جادههای جنگلی از الزامات مدیریت واحد جنگل محسوب میشوند كه در حمل و نقل چوب و استفاده از سایر خدمات جنگل نقش ویژهای را ایفا میكنند (مجنونیان و همكاران، 1387 ؛ پارندس و جونز[1]، 2000؛ گلبارد و بلناپ[2]، 2003). در طراحی و ساخت جادههای جنگلی باید توجه داشت كه به بومسازگان و محیط زیست جنگل آسیب كمتری وارد شود (اكبری و همكاران، 1387). توسعه پایدار و اجرای بهینه طرحهای جنگلداری مستلزم ایجاد شبکه هایی از جادههای اصلی و فرعی میباشد (جمشیدیکوهساری و همکاران، 1387). خاک عمدهترین مصالح ساختمانی راههای جنگلی بوده و در عین حال بستر آن را تشکیل میدهد. پوشش گیاهی استقرار یافته بر روی خاک هر منطقه نشاندهنده پایداری خصوصیات مطلوب فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز مساعد شدن شرایط اقلیمی میباشد (کرمی، 1364؛ سهرابی، 1383). احداث جاده در یک منطقه جنگلی کوهستانی در واقع یک دخالت عمده در طبیعت دست نخورده و ناشناخته جنگل بوده و منجر به بهم زدن تعادل طبیعی می شود. به همین خاطر شناخت و آگاهی از ویژگیهای زمین شناسی، ریختشناسی و خاکشناسی منطقهای که جاده از آن عبور می کند از مهمترین عوامل موثر در اتخاذ تصمیمهای مناسب به منظور کاهش هزینه های سنگین ساخت جاده و گزینش شیوه های اصولی در نگهداری و نیز بازسازی راههای جنگلی میباشد (جمشیدیکوهساری و همکاران، 1387؛ مجنونیان و همكاران، 1387). در قسمت تعاریف و مفاهیم در رابطه با جاده جنگلی، گونه توسکا و خاک جنگلی توضیحات کاملتری ارائه می شود.
1-2- مسأله
در بسیاری از مطالعاتی که در کشور ایران انجام شده، رویش درختان مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق به بررسی ویژگیهای خاك جاده و خصوصیات رویشی درختان توسکای موجود در حاشیه جاده و توده داخل عرصه و نیز بالادست و پایین دست جاده و رو و پشت درختان به جاده می پردازد و همبستگی خصوصیات خاک و پارامترهای رویشی نیز بررسی شد. تلاش این تحقیق در جهت یافتن پاسخ برای سوالات زیر میباشد:
1- آیا بین رویش (ارتفاع کل، قطر برابر سینه، شروع شاخه دوانی، تقارن تاج و شادابی) گونه توسکای ییلاقی در حاشیه جادههای جنگلی درجه 1 نسبت به درجه 2 تفاوت معنیداری وجود دارد؟
2- آیا تفاوت معنیداری بین اثر ویژگیهای خاک اطراف جاده و درون عرصه بر رویش درختان توسکا وجود دارد؟
1-3- فرضیات
1- بین تغییر عرض جاده و میزان رویش درختان توسكا حاشیه جاده رابطه معنیداری وجود دارد.
2- اثر تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاك در حاشیه جاده بر رویش توسكا معنیدار است.
1-4- اهداف
1- شناسایی مشخصات فیزیکی (بافت، وزن مخصوص، رطوبت) و شیمیائی (pH ،Ec ، آهک، کلسیم، منیزیم، نیتروژن، فسفر و پتاسیم) خاک در منطقه دارابکلا-مازندران
2- شناسایی وضعیت رویش درخت توسکا در حاشیه جاده
1-5- تعاریف و مفاهیم
1-5-1- دوایر سالانه
ویژگیهای رویشگاه به شکل متناسبی در پوشش گیاهی منعکس می شود و شاخص های کیفیت را میتوان در پوشش گیاهی یافت نمود (بارنس[3]، 1998). رشد درخت ترکیبی از عوامل محیطی شامل انسان و طبیعت میباشد که الگوی رویش درخت را در طول زمان تغییر میدهد. با شناخت شرایط محیطی که توسط حلقههای رویشی درختان نشان داده می شود بهتر میتوان شرایط محیطی را در آینده پیش بینی کرد (عابدینی و همکاران، 1387 ؛ حبیبی بی بالانی، 1387). چوب نتیجه یک فرایند بیولوژیکی میباشد که تحت تاثیر دامنه گستردهای از عوامل ژنتیکی و محیطی رشد می کند و ویژگیهای متفاوتی دارد. درک فرایندی که سبب رشد درختان می شود، به درک چگونگی پدید آمدن خصوصیات متفاوت چوب کمک می کند (پانچس[4] ، 2004). تنش گیاهان در روی حلقههای رویش بسته به نوع گونه، شکل رشد، موقعیت رویشگاه، نوع خاک، مبدا ژئولوژیکی و وقوع تنشهایی مانند مسمومیت، هجوم انگل ها، پای کوبی و فشرده شدن خاک متفاوت میباشد (والتر[5] ، 1973).
1-5-2- جادههای جنگلی
جادههای جنگلی یكی از مهمترین مجراهای پراكنش گونه های بومی بیگانه و مهاجم در جنگل بشمار میروند (حسینی و همكاران، 1387؛ شاهنظری، 1385). جادهها بعنوان شاهرگهای حیاتی یک جامعه و نیز بعنوان مورد بسیار مهمی در مدیریت حفظ منظر محسوب میگردند و در صورت عدم توسعه و گسترش آنها، حیات و توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه مختل خواهد شد (نکویی مهر و همکاران، 1385؛ بدراقی، 1387 ؛ لوگو[6]، 2000). احداث جاده اثرات منفی زیست- محیطی از جمله كاهش سطح جنگل در میكروكلیما، تخریب زهكشی طبیعی، تخریب خاك و رسوب آب رودخانهای و تغییر رژیم نوری، اسیدیته، رطوبت و غیره را در پی دارد (ایگان و همكاران[7]، 1998 ؛ وینكترام و همكاران[8]، 2007؛ كریم و ملك[9]، 2008)، اما جاده جنگلی، تنها راه دسترسی به جنگل و استفاده بهینه از مواهب آن میباشد (ساریخانی، 1380). از طرفی جاده عاملی برای ارتباط درست با طبیعت است که اثرات منفی آن را می توان با یک طراحی مناسب به اثرات مثبت تبدیل نمود. در اثر ساخت جادهها، خاک منطقه زیر و رو شده و تغییرات فیزیکی و شیمیایی قابل توجهی در آن بوجود می آید که منجر به ایجاد شرایط رویشگاهی خاص در منطقه می شود (ثابتی، 1373). علاوه براین، با ساخت جادههای جنگلی، نور بیشتری نیز وارد توده جنگلی شده و سبب رویش گونه های نورپسند و سریعالرشد نظیر توسکا، تمشک، کلهو و … در حاشیه جادهها می شود (شاهنظری، 1385؛ جانسون و همکاران[10]، 1975 ؛ لامونت و همکاران[11]، a 1994 ؛ پارندیس و جونز، 2000). درختان حاشیه جادهها در اثر برخورداری از نور اغلب افزایش رشد دارند. عرض جاده هم در این تغییرات تاثیرگذار میباشد (شاهنظری، 1385 ). درختان در محیط باز زیتوده بیشتری تولید می کنند و حجم درختانی که بصورت تودهای زیست می کنند کمتر از درختانی است که در محیط باز به تنهایی رشد می کنند (مصدق، 1375 )، درحالی که به دلیل اختصاص یافتن سطحی از رویشگاه تعدادی از درختان قطع شده و مقداری از توان تولیدی کاهش مییابد (فورنیس و همکاران[12]، 1991). تاثیرگذاری بومشناختی ناشی از ساخت جاده در سطحی بیشتر از عرض جاده جنگلی به وقوع میپیوندد (فورنیس و همکاران، 1991 ؛ فورمن و دبلینگر[13] ، 2000)، این احتمال وجود دارد كه بدلیل زیر و رو شدن خاك و فراوانی ازت و همچنین ایجاد آرایشی پیوسته از حفرات در امتداد راههای جنگلی و در نتیجه افزایش تعداد برگهای درختان و توانایی فتوسنتز، تا حدودی
/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d9%8a%d9%8a-%d9%85%d8%b4%d8%ae%d8%b5%d8%a7%d8%aa/
تنوع زیستی اندازه و ابعاد درختان و موجودی حجمی تودههای جنگلی اطراف جاده افزایش یافته و بدین ترتیب بخشی از كاهش توان تولیدی رویشگاه (در اثر احداث جاده) بسته به جهت دامنه و گونه های مختلف درختی جبران می شود. درحقیقت جهت جغرافیایی و شیب دامنه با تاثیری كه بر مشخصات بومشناختی منطقه (خصوصیات خاک و اقلیم) موجب ایجاد تنوع در گونه های درختی و تغییر تراكم و بیوماس آنها می شود (ساكایی[14] و همكاران، 2003). شبكه جادههای جنگلی از عوامل مهم تقسیم بندی جنگل به سریها، پارسلها و از امور مقدماتی تهیه طرحهای جنگلداری بشمار میرود. با توجه به مراتب فوق، در صورتیکه مدیریت و بهره برداری اصولی از جنگل با آیندهنگریهای لازم همراه باشد، لذا احداث جادههای جنگلی از اولویت و اهمیت ویژهای برخوردار میگردد (ساریخانی، 1380). راههای جنگلی را باید در قالب طرحهای جنگلداری و برنامه های جنگلشناسی و متناسب با روش بهره برداری از جنگل و مدیریت سر زمین، بعنوان عضو یا وسیله ارائه دهنده خدمات منظور نمود (ساریخانی، 1378).
1-5-2-1 ضرورت احداث جادههای جنگلی
ضرورت احداث جادههای جنگلی به طور خلاصه شامل حفاظت موثر از جنگل، امكان دخالتهای عملی مدیریتی در امر پرورش و جوانسازی جنگل، توسعه جنگل وجنگلداری، اكوتوریسم، به حداكثر رساندن ارزش افزوده تولیدات و جلوگیری از ضایعات محصولات جنگلی و نگه داشتن اكوسیستم و به حداقل رساندن تخریب میباشد (ساریخانی 1380).
1-5-2-2 انواع جادههای جنگلی:
جادههای جنگلی به دو دسته جادههای اصلی جنگلی و جادههای فرعی جنگلی تقسیم میشوند. جادههای اصلی جنگلی خود به سه دسته تقسیم میشوند:
_ جاده اصلی جنگلی درجه یك: این جادهها اتصال حوزه های آبخیز به جادههای اصلی و فرعی عام المنفعه را فراهم میكند. عرض این جادهها 5/5 متر میباشد. این نوع جاده پر ترافیكترین نوع جادههای جنگلی است كه می تواند براحتی تا میزان 20000 وسیله نقلیه در سال را تحمل نمایند و در تمام طول سال قابل عبور و مرور میباشند. تناژ قابل تحمل بر روی این جاده 40 تن میباشد (ساریخانی 1380).
_ جاده درجه دو جنگلی: این جادهها یک طرفه بوده و داخل سری ایجاد ارتباط نموده گاهی هم سریهای مختلف را به یكدیگر مرتبط مینمایند. عرض این جادهها 5/4متر میباشد میزان حجم ترافیک قابل تحمل این جادهها بیش از 10000 و كمتر از 20000 در سال میباشد و در تمام فصول سال مگر در شرایط نامناسب قابل استفاده میباشد. تناژ قابل تحمل بر روی آن 30 تن میباشد (ساریخانی 1380).
_ جاده درجه سه جنگلی: این جادهها به جادههای شبكهبندی نیز معروف هستند و یكبانده اند. میزان حجم ترافیک قابل تحمل در این جاده حدوداً تا 10000 وسیله نقلیه در سال میباشد. در این جاده در شرایط مناسب در تمام فصول سال باز است و تناژ قابل تحمل بر روی این جاده 25 تن میباشد (ساریخانی 1380).
1-5-3- مشخصات گیاهشناسی درخت توسكا
توسکای ییلاقی (Alnus subcordata) یکی از گونه هایی است که معمولا بعنوان گونه پیشگام آغاز کننده توالی ثانویه عمده در مناطق باز و اطراف جادهها و روی خاکهای واریزهای میروید و از طریق تثبیت ازت بتدریج شرایط را برای حضور سایر گونه ها در مراحل بعدی توالی فراهم میسازد (ثابتی، 1373 ؛ زارع و حبشی، 1378؛ حسینی و جلیلوند 2007). این گونه در اثر رقابت نوری بهترین هرس طبیعی را در قیاس با سایر گونه ها انجام داده و سبب افزایش طول تنه بدون شاخه و قیمت تجاری چوب می شود (دانشور و همکاران، 1386؛ پارساخو و همکاران، 1387). درخت توسکا، درختی است از تیره توس (Betulaceae) و نیز از درختان سریعالرشد جنگلهای شمال میباشد. دیرزیستی این درخت كمتر از صد سال عمر و رشد حداكثر آنها تا 50 سالگی ادامه مییابد. درختان توسكا اگر بطور منفرد و تك برویند در 20-15 سالگی و در جنگلهای انبوه از 35 سالگی بارور میشوند. این گونه بذر سبک دارد که به سادگی پراکنده شده و امکان زادآوری را افزایش میدهد. بیشتر زادآوری این گونه از طریق زادآوری با بذر میباشد و این درختان جست و ریشه جوش تولید نمیكنند ولی دارای جستهای ساقه سریعالرشد میباشند. توسكا در ایران دارای دو گونه است كه در جنگلهای خزری روییده و هر دو نامهای محلی واحدی دارند. ارتفاع گونه توسكای ییلاقی (Alnus subcordata) از چهل متر متجاوز است. این گونه برای حفظ بومسازگان مناطق مردابی وزهكشی خاك، گونهای ارزشمند و مهم است. درخت توسكای ییلاقی نورپسند، طالب خاك مرطوب و تاحدی غنی است ولی رطوبت خاك برایش مهمتر است و حتی در زمینهای ماسهای كنار دریا نیز میروید. قدرت جذب آب زیاد است و مثل گونه اكالیپتوس یكی از مصارف عمده آن، كم كردن آب در زمینهای بسیار مرطوب و پرآب است. توسكا اغلب در كنار رودخانهها، نزدیکی ساحل دریا و جادههای جنگلی بیشتر از داخل تودههای جنگلی دیده می شود. این درخت بومی اروپا و خاورمیانه است و در اغلب جنگلهای شمال ایران در جنگلهای خزری در نقاط مرطوب و دره ها وجود دارد و از قسمت های ساحلی و جلگه تا ارتفاع 2000متر بالا میرود (ثابتی، 1373).
1-5-4- خاکشناسی جنگل
خاک بعنوان بخش مهمی از اکوسیستم شناخته شده و نقش مهمی در توسعه پوشش گیاهی جنگل دارد و منبع مواد غذایی از جمله آب و مواد آلی و معدنی برای رشد گیاهان میباشد (اسکون هولتز[15] و همکاران، 2000 ؛ معروفی، 1379؛ کارن و همکاران[16]، 1997). توسعه خاک و پوشش گیاهی مستقر بر روی آن فرایندی پیچیده است که روی رشد گیاهان تاثیر مستقیم میگذارد (مصدق، 1357). وزن مخصوص خاك در اثر فشردگی افزایش مییابد (جعفری حقیقی، a-b1382؛ كوچ، 1386؛ برایس[17]، 2001). بهم فشردگی خاك یكی از عوامل موثر در اكثر عملیاتهای جنگل میباشد كه در نتیجه ساخت جادهها و مسیرهای چوبكشی، تردد ماشین آلات جنگلی، برخورد مستقیم قطرات باران و انبساط خاك، تردد انسان و دام، وزن لایه های خاك و درختان و درختچهها، بهره برداری بیرویه و.. . بوجود می آید و یکی از علل عمده کاهش ارزش خاک جنگلی و از هم پاشیدگی آن در نتیجه عملیات مختلف خاکی در جادههای جنگلی میباشد (برایس، 2001). مقاومت درخت در مقابل فشردگی خاک متناسب با خصوصیات همان گونه است و درختان در درجات مختلف فشردگی خاک، واکنشهای متفاوتی از رویش را بروز می دهند (واسترلوند[18]، 1985). واکنش در بعضی موارد باعث تاخیر در زادآوری و کاهش رشد درختان می شود (مرادمند جلالی و بهمنی، 1387). آگاهی از ویژگیهای فیزیکی و مکانیکی خاک و تعیین مشخصات فنی آن، برای انجام عملیات جادهسازی و تضمین پایداری آنها ضروری است (مجنونیان و همكاران، 1387).
1-5-5- تعریف اصطلاحات بکار گرفته شده در پژوهش:
حاشیه جاده: فاصله حداکثر یک متری از لبه جاده
توده داخل عرصه: فاصله 5/1 برابری ارتفاع درختان اندازه گیری شده در حاشیه جاده در داخل جنگل که مکان انداره گیری درختان توسکا برای آمارگیری از درختان داخل توده می باشند.
بالا دست و پایین دست جاده: دو طرف جاده که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند.
سمت رو به جاده درختان: سمتی از درختان که از طرف جاده قابل دید است.
سمت پشت به جاده درختان: سمتی از درختان که عکس طرف رو به جاده است.
[1]-Parendes & Jones
[2]-Gelbard & Belnap
[3]-Barnes
[4]-Punches
[5]-Walter
[6]-Lugo & sky
[7]-Egan et al
[8]-Venkatram et al
[9]-Karim & Mallik
[10]-Johnson et al
[11]-Lamont et al
[12]-Furniss
[13]-Forman & Deblinger
[14]-Sakai
[15]-Schoenholtz
[16]-Karen
[17]-Brais
[18]-Wasterlund
زمانبندی[1]، فرایند تخصیص منابع به فعالیتها با درنظر گرفتن دوره های زمانی مربوط به آنها به منظور بهینهسازی یک یا چند هدف میباشد. این فرایند به عنوان یک فرایند تصمیم گیری مبنای کار بسیاری از صنایع تولیدی و خدماتی محسوب می شود. زمانبندی کارای فعالیتها زمینه ساز بهبود عملکرد سیستمهای تولیدی میباشد و ضرورتی برای بقا در فضای رقابتی بازار به شمار میآید.
تئوری زمانبندی در ارتباط با مدلهای ریاضی است که فرایند زمانبندی را تشریح می کنند. چشمانداز تئوریک یک نگرش کمی برای بدست آوردن ساختار مسائل در چهارچوب مدلهای ریاضی بهدست میدهد که این امر با تشریح منابع و فعالیتها و تبدیل اهداف تصمیم گیری به یک تابع هدف، صورت میپذیرد. عمل زمانبندی در یک سازمان از مدل ها و روش های ریاضی و یا روش های ابتکاری برای تخصیص منابع محدود به کارهای در حال جریان استفاده می کند. اهمیت توالی ماشین های موازی، با هدف متمرکز بر دیرکرد از آن جهت مورد توجه است که در محیط کسب و کار حاضر، رقابت شرکت های تولیدی از طریق قابلیت آنها برای پاسخگویی سریع به تغییرات سریع در زمینه تجارتی و تولید محصولات با کیفیت بالاتر و هزینه های کمتر تعیین می شود. در نتیجه، منابع، فعالیتها و توابع هدف عناصر کلیدی مدلهای زمانبندی محسوب میشوند.
منابع بر حسب قابلیتهای کمی و کیفی خود مشخص میشوند، بطوریکه هر مدل نشان دهنده نوع و میزان منابع بکار رفته در آن میباشد. از سوی دیگر، فعالیتها بر حسب اطلاعاتی از قبیل منابع مورد نیاز، مدت زمان انجام، زمان آغاز و زمان پایان آنها توصیف میشوند. توابع هدف نیز دربرگیرنده هزینه های سیستم برای اجرای تصمیمات مربوط به تخصیص منابع به فعالیتها میباشند. تصمیمات عمده در فرایند زمانبندی شامل بهره برداری کارا از منابع، پاسخگویی سریع به تقاضا و انطباق دقیق زمانهای تحویل با موعدهای تحویل تعیینشده میشوند. شرکت های تولیدی در تلاش هستند تا این قابلیت ها را از طریق اتوماسیون و مفاهیم خلاق مانند تولید به موقع[2] (JIT) ، پاسخگوی سریع[3] (QR) ، تکنولوژی گروهی[4] (GT) و مدیریت کیفیت جامع[5] (TQM) بدست آورند[58].
این مفاهیم ( برای مثال JIT و GT ) به بسیاری از شرکت ها در بدست آوردن سود اقتصادی کمک کرده است. در سیسستم های JIT کار نباید نه زودتر و نه دیرتر تکمیل شود، که به مسائل زمانبندی با هزینه های زودکرد و دیرکرد و تخصیص موعدهای تحویل منجر می شود. در یک بازار رقابتی دیرکرد کارها با توجه به موعد تحویل آنها یک مقیاس عملکرد بسیار مهم برای محیط های تولید متنوع است.
مسائل با تعیین موعد تحویل در 25 سال گذشته بعلت روش های جدید مدیریت مانند مفاهیم JIT مورد توجه بسیار قرار گرفته است. چنگ که کمک زیادی به مسائل زمانبندی و تخصیص موعد تحویل کرد بیان می کند که تکمیل یک کار زودتر از موعد تحویل به معنی تحمیل هزینه های نگهداری موجودی غیر ضروری است ، در حالیکه تکمیل یک کار دیرتر از موعد تحویل منجر به جریمه های قراردادی و از دست دادن اعتبار مشتری می شود[33].
/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%a7%d8%ad%db%8c-%d8%a7%d9%84%da%af%d9%88%d8%b1%db%8c%d8%aa%d9%85/
بطور جالب توجه هدف مسئله حداقل دیرکرد و زودکرد[6] (ET) کاملا با سیاست کنترل تولید JIT مطابقت دارد.مسئله ماشین های موازی از دو دیدگاه تئوری و عملی دارای اهمیت می باشند. از دیدگاه تئوری به این خاطر که تعمیمی از حالت تک ماشینه می باشد و از دیدگاه عملی به این جهت که در دنیای واقعی بسیارمعمول است مورد توجه قرار گرفته شده است.
مسئله به کارگیری ماشین های موازی از آنجا مورد توجه است که اگر زمانبندی روی یک ماشین منجر به هزینه زیادی شود ممکن است در نظر گرفتن ماشین های بیشتر سبب کاهش هزینه شود. ضمن این که مقدار دیرکرد یا زودکرد نیز می تواند با افزایش تعداد ماشین ها کاهش یابد. در این شرایط هزینه به کارگیری ماشین یا نگهداری ماشین اضافه می شود که با حل مسئله بهینه سازی می توان تعیین کرد چه ماشین هایی به کار گرفته شوند و کدام کارها با چه توالی روی این ماشین ها انجام شود.
در عمل، زمانبندی ها با بهره گرفتن از الگوریتم های زمانبندی یا قوانین بر پایه دانش ایجاد می شوند. الگوریتم های زمانبندی ، زمانبندی را توسعه می دهد که یک معیار اندازه گیری مانند حداقل کردن انحراف موعد تحویل، حداقل جریمه دیرکرد یا حداقل حداکثر دیرکرد را بهینه می کند. انگیزه بسیاری از توسعهها و پیشرفتهای علمی در حوزه زمانبندی برخاسته از محیطهای صنعتی است و به طور طبیعی در بیان مفاهیم زمانبندی از واژه های بکار رفته در صنعت استفاده می شود. به همین خاطر منابع با عنوان ماشین بهکار میروند و به هر کدام از فعالیتها، کار اطلاق می شود بطوریکه کارها اغلب به وسیله مجموعه ای از ماشینها در ایستگاههای مختلف کاری با توالی مشخص پردازش میشوند.
بطور کلی، مسائل زمانبندی به صورت مسائل بهینهسازی محدودیتدار بیان میشوند که در آنها به بررسی تصمیمات مربوط به تخصیص ماشینها وتوالی پردازش کارها پرداخته می شود. درحالتی که تنها یک ماشین موجود است، تعیین توالی پردازش کارها یک برنامه زمانی کامل را تشکیل میدهد. مسائل تکماشینه با وجود سادگی ذاتی، سنگبنای درک فراگیر مفاهیم زمانبندی را تشکیل میدهند. درمقابل، زمانبندی مسائل چندماشینه شامل سیستمهای موازی، سیستمهای متوالی و سیستمهای ترکیبی میباشد. در سیستمهای موازی، هر یک از کارها با انجام یک عملیات همانند مسائل تکماشینه بر روی یکی از ماشینهای موازی موجود پردازش میشوند و به دنبال آن تخصیص ماشینها به کارها موضوعیت پیدا می کند. این درحالی است که در سیستم های متوالی و ترکیبی، کارها با انجام چند عملیات بر روی ماشینها پردازش میشوند و مسائل مربوطه ساختار نسبتا پیچیدهتری را تجربه می کنند.
در این تحقیق، به بررسی مسئله زمانبندی ماشینهای موازی نامرتبط[7] به عنوان دسته مهمی از مسائل زمانبندی که دارای اهمیت فراوان از نقطهنظر تئوری و تجربی است، پرداخته می شود. مسائل ماشینهای موازی نامرتبط حالت عمومیتیافته مسائل تکماشینه و حالت خاصی از مسائل ماشینهای متوالی منعطف محسوب میشوند. تکنیکهای بهکار رفته در بهینهسازی این نوع مسائل با اعمال رویه های ترکیبی در مسائل زمانبندی پیچیدهتر استفاده میشوند. در بخشهای آتی این فصل، شرح تفصیلی مسئله مورد بررسی این تحقیق ارائه می شود.
[1] Scheduling
[2] Just In Time
[3] Quick Response
[4] Group Technology
[5] Total Quality Management
[6] Earliness-Tardiness
[7] Unrelated Parallel Machine Scheduling
در دهه 80 میلادی تلاش های زیادی برای بهبود عملکرد سازمانها از راه تمرکز بر فرایندهای درونی انجام شد. بررسی نتایج عملکرد سازمانها مشخص ساخت که بخش عمده ای از آن تحت تاثیر تامین کنندگان و مشتریان است. گسترش حوزه بهبود عملکرد سازمان ها به ماورای مرزهای سازمانی نیازمند ابزارهای جدیدی بود. یکی از مفاهیمی که در این راستا طرح شد و اهمیت زیادی پیدا کرد، زنجیره تامین است. که در آن شرکت ها با همکاری یکدیگر و ایجاد هم افزایی توانایی اتخاذ تصمیمات کاراتر را کسب می کنند. زنجیره تامین اصطلاحی است که امروزه به وفور در تمامی جهان مورد استفاده قرار می گیرد. اکنون شرکت ها نیازمندند تا یکپارچگی منظمی را در تمام فرایندهای تولیدی، از مواد اولیه (خام) تا مصرف کننده نهایی ایجاد کنند. زنجیره تامین یک سیستم یکپارچه از فرایندهای مرتبط و به منظور؛
- دستیابی به مواد و قطعات مورد نیاز
- تبدیل مواد اولیه به محصول
- ارزش گذاری محصولات
- توزیع محصولات به مشتریان
- ساده سازی انتقال اطلاعات بین اجزاء زنجیره (اعم از تامین کنندگان، توزیع کنندگان، واسطه ها، خرده فروشان و مشتریان)
نخستین هدف وجودی یک زنجیره، تامین و راضی کردن نیازهای مشتریان در فرایند تولید ارزش برای خویش است. فعالیت های زنجیره تامین با سفارش مشتری شروع می شود و زمانی که مشتری پول خرید کالا و خدمات دریافتی خود را پرداخت می کند، خاتمه می یابد. اکثر زنجیره ها در واقع به صورت شبکه هستند. ساختار عمومی زنجیره را می توان در قالب شکل (1-1) نمایش داد.
شکل(1-1): ساختار عمومی زنجیره
زنجیره تامین شامل دو جریان مخالف است: حرکت مستقیم رفت محصولات از تامین کنندگان مواد اولیه و قطعات تا مشتری و حرکت برگشت (عکس) اطلاعات و مواد از مشتری تا تامین کنندگان. این زنجیره از دو قسمت لجستیک داخلی و لجستیک خارجی تشکیل شده است. لجستیک داخلی یا مدیریت مواد به فعالیت های دریافت مواد، ذخیره، کنترل مواد و تامین مواد مورد نیاز فرایندها و …، تا تهیه محصول مورد نیاز گفته می شود. لجستیک خارجی یا توزیع محصولات در مقابل به خروج محصولات از شرکت تا رساندن به مشتری و ارائه سرویس های لازم به او گفته می گردد. نکته مهم و قابل ذکر در زنجیره تامین این است که شرکت های زنجیره به صورت حلقه های یک زنجیره به یکدیگر متصل هستند و اطلاعات بین آنها باید به صورت دقیق و همزمان رد و بدل شود تا بهترین تصمیمات اخذ گردد. [112]
- زنجیره تامین
1-1-1- ضرورت زنجیره تامین
افزایش روزافزون رقابت بین کارخانجات و شرکت ها برای تولید محصولات با کیفیت و مطابق سلایق مشتری نیاز به یک دیدگاه جدید را در بین تمامی سازندگان و تولیدکنندگان به وجود آورده است. در گذشته هر مرکز تولیدی با اهمیت دادن به تعداد محصول تولید شده، سعی در افزایش سهم خود در بازار داشت. پس از گذشت چند دهه مراکز تولیدی در ارائه کالای با کیفیت برای جذب مشتریان گام بر داشتند. در دهه های اخیر پیشگامان صنعت اصلی ترین شرط را برای رسیدن به سهم بیشتری از بازار فروش، برآوردن نیازهای مشتریان می دانند.
با بررسی خط مشی های موجود از گذشته تا به حال، تغییر توجه صنعتگران را از تولیدکننده به مصرف کننده شاهد خواهیم بود. در گذشته تولیدکننده نقش اصلی و تعیین کننده را در بازار فروش ایفا می کرد و مصرف کننده می بایست نیازها و سلایق خود را با محصول تولید شده وفق دهد. اما امروزه اهمیت بیشتری به مصرف کننده داده می شود و کارخانجات سعی در تولید محصولی منطبق با نیازهای مشتریان دارد.[112]
1-1-2- تعریف زنجیره تامین
زنجیره های تامین، تامین کنندگان را به یک شرکت تولیدی و شرکت را به مشتریانش ارتباط می دهد. برای اداره صحیح زنجیره تامین لازم است تا نسبت به خدمات عالی به مشتریان، هـزینه های پایین و زمان چرخه کوتاه اطمینان حاصل کنیم.
یک زنجیره تامین به جریان مواد، اطلاعات، وجوه و خدمات از تامین کنندگان موادخام طی کارگاه ها و انبارها تا مشتریان پایانی اشاره دارد و شامل سازمانها و فرایندهایی می شود که کالاها، اطلاعات و خدمات را ایجاد و به مصرف کنندگان تحویل می دهند. این زنجیره شامل خیلی از وظایف از قبیل خرید، جریان وجـــوه، باربری مواد، برنامه ریزی و کنترل تولید، کنترل موجودی و لجستیکی و توزیع و تحویل می گردد.[113]
تعاریف مختصر و جامعى كه مى توان از زنجیره تامین ارائه داد، عبارت‌اند از:
* هندفیلد ونیکولس: زنجیره تامین شامل همه فعالیتهای مرتبط با جریان وانتقال کالاها ازمرحله مواد خام به مصرف کننده نهایی وجریانهای مرتبط با آن بوده است .
*آیرس: زنجیره تامین یعنی شکل دادن به فرایند های جریانهای فیزیکی، اطلاعاتی، مالی ودانش برای ارضای احتیاجات مصرف کننده نهایی از طریق محصولات وخدمات مرتبط با تامین کنندگان دانسته.[114]
1-1-3- طرح کلى یک زنجیره تامین
به طور کلى زنجیره تامین، زنجیره‌اى است که همه فعالیت‌هاى مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالاى نهایى به مصرف کننده را شامل مى‌شود. در ارتباط با جریان کالا دو جریان دیگر که یکى جریان اطلاعات و دیگرى جریان منابع مالى و اعتبارات است نیز حضور دارد.
محققان و نویسندگان مختلف ، نگرش‌ها و تعاریف متفاوتى را از زنجیره تامین ارائه کرده اند برخى زنجیره تامین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود کرده اند، که چنین نگرشى تنها بر عملیات خرید رده اول در یک سازمان تمرکز دارد. گروه دیگرى به زنجیره تامین دید وسیع‌ترى داده و آن را شامل تمام سرچشمه‌هاى تامین (پایگاه‌هاى تامین) براى سازمان مى دانند. با این تعریف ، زنجیره تامین شامل تمام تامین کنندگان رده اول ، دوم ، سوم … خواهد بود. چنین نگرشى به زنجیره تامین ، تنها به تحلیل شبکه تامین خواهد پرداخت . دید سوم ، نگرش زنجیره ارزش است که در آن زنجیره تامین شامل تمام فعالیت‌هاى مورد نیاز براى ارائه یک محصول یا خدمت به مشترى نهایى است. با نگرش یاد شده به زنجیره تامین ، توابع ساخت و توزیع به عنوان بخشى از جریان کالا و خدمات به زنجیره اضافه مى‌شود. در واقع بااین دید، زنجیره تامین شامل سه حوزه تدارک ، تولید و توزیع است .[115]
1-1-4- انواع زنجیره تامین
در شرکتهای تولیدی سنتی کالاها پس از تولید در انبارها و مکانهای دیگر انبار می شدند که این زنجیره تامین را پیچیده تر می کرد. اگر شرکت از یک مدل تجاری ساخت برمبنای سفارش استفاده کند، هیچ نیازی برای انبارکردن محصولات ساخته شده وجود نخواهد داشت اما درعین حال نیاز برای انبار موادخام و اجزاء سازنده وجود خواهد داشت. بنابراین، واضح است که زنجیره های تامین به ماهیت شرکت وابسته است.
الف – ساخت تجمعی برای ذخیره کردن: مدل زنجیره تامین ساخت تجمعی برای ذخیره کردن بر تقاضاهای جهت دار مشتری درزمان واقعی به منظور ذخیره کارای موجودی کالای ساخته شده تمرکز دارد. این تجمع ذخیره اغلب ازطریق استفاده از یک سیستم اطلاعاتی انجام می شود که به طورکامل یکپارچه[1] است. بــدین طریق که چنین سیستمی می تواند اطلاعات تقاضاهای زمان واقعی را که می تواند برای تعدیل و توسعه برنامه ها و بــرنامه های عملیاتی تولید استفاده شود را جمع آوری کرد و نسبت به ذخیره اقلامی اقدام کند که موردنیاز مشتریان است. این گونه سیستم ها به صورت یکپارچه ای فعالیتهای برنامه ریزی توزیع، ساخت، برنامه ریزی تفصیلی، کنترل موجودی، هماهنگی تامین با چندین کانال توزیع، جریان اطلاعات صحیح درباره تقاضا، سرمایه گذاری، ظرفیت موجودی، برنامه ریزی تفصیلی نقل و انتقال و… را انجام می دهد.
ب – ذخیره کردن مستمر: ایده این مدل برپایه از نو پرکردن موجودی تخلیه شده به طور مداوم به وسیله کــــــارکردن به طور نزدیکی با تامین کنندگان و یا واسطه ها استوار است. بنابراین، ارتباط محکمی بین فرایند اجرای سفارش و فرایند تولیدی موردنیاز است. این مدل کاربردی ترین مدل برای محیطهایی با الگوهای تقاضای ثابت است.
ج – ساخت برای سفارش: مفهوم این مدل برپایه سفارش برای مونتاژکردن بلافاصله پس از دریافت سفارش استوار است. این مدل به مدیریت مفید موجودیهای اجزاء و تحویل تدارکات موردنیاز طی زنجیره تامین نیاز دارد. یک راه حل برای غلبه بر این نیاز استفاده چندمنظوره از دستگاه ها برای تولید کالاست. یکی از مزیتهای اصلی این نوع مدل ادراکی است که هر مشتری می تواند از محصول موردنیاز خود تجسم کند. به علاوه اینکه هر مشتری کالاهای خود را سریعاً دریافت می کند.
د – مونتاژ کانالی: با یک تعدیل جزئی در مدل ساخت برمبنای سفارش مونتاژ کانالی[2] به دست می آید. در این مدل بخشهای هر محصول همان طور که در کانال توزیع حرکت می کند جمع آوری و مونتاژ می شوند. برای مثال، می توان بعضی شرکتهای رایانه ای که در زنجیره
/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d9%84%d8%a7%db%8c%d9%87-%d9%87/
توزیع بخشهای رایانه، آنها را خریداری و مونتاژ و سپس تحویل مشتری می دهند را نام برد. بنابراین، سفارش رایانه ای مشتری تنها باید برای قرارگرفتن در یک وسیله برای تحویل جمع شوند.
ز – زنجیــره تامین جهانی: زنجیره تامینی که تامین کنندگان و یا مشتریان را در کشورهای دیگر درگیر خود می کند به عنوان زنجیره تامین جهانی شناخته می شود. دلایل اصلی که چرا شرکتها وارد زنجیره تامین جهانی می شوند عبارتند از: قیمتهای پایین تر مواد، خدمات و نیروی انسانی؛ دسترسی به محصولات و فناوری که در داخل دردسترس نیستند؛ کیفیت بالای محصولات بـــازارهای جهانی؛ استراتژی های فروش جهانی شرکت؛ تشدید رقابت جهانــــی که درنتیجه کاهش هزینه شرکت می شود؛ نیاز به توسعه حضور خارجی و بازرگانی بین المللی. برخی ازمشکلاتی که ممکن است در زنجیره های تامین جهانی وجود داشته باشد عبارتند از مشکلات حقوقی، دستمزدها و مالیاتهای دادوستد، اختلاف فرهنگی و زبانی، تغییرات سریع در نرخهای پولهای رایج تبادلی و عدم ثبات سیاسی.[113]
1-1-5- مشکلات زنجیره تامین و منابع آنها
درجهان تجارت مثالهای بی شماری از شرکتهایی که قادر نیستند به سطح تقاضایشان برسند و درنتیجه موجودیهای هزینه بر و زیادی پروژه ای را متحمل می شوند وجود دارد. در این قسمت ما به تشریح این مشکلات و علل آنها می پردازیم.
مشکلات طی زنجیره تامین به طورکلی از دو منبع ناشی می شوند:
1 – عدم اطمینان: یک منبع اصلی عدم اطمینان زنجیره تامین پیش بینی تقاضا است. پیش بینی تقاضا از چندین فاکتور از قبیل رقابت، قیمتها، شرایط فعلی، توسعه تکنولوژیکی و سطح عمومی تعهد مشتریان تاثیر می پذیرد. دیگر عامل عدم اطمینان زنجیره تامین زمان های تحویل است که خود به عواملی مانند نسبت خرابی ماشین ها در فرایند تولید خطی، فشردگی ترافیکی که در حمل و نقل دخالت می کند و مشکلات کیفیت مواد که ممکن است تأخیرات تولید را ایجاد کند وابسته است.
2 – عدم هماهنگی: این نوع مشکلات هنگامی اتفاق می افتد که یک بخش شرکت با دیگر بخشها ارتباط خوبی ندارد، وقتی پیغام برای شرکاء تجاری غیرقابل فهم باشد و وقتی بخشهای شرکت از بعضی مسائل آگاهی ندارند و یا خیلی دیر از آنچه موردنیاز است و یا آنچه باید اتفاق بیفتد آگاه می شوند.
همان طور که اشاره شــــــد مشکلات بی شماری طی زنجیره تامین می تواند رخ دهد که در این قسمت به دو مورد از مزمن ترین مشکلات آن اشاره می شود.
الف – اثر شلاق چرمی[3] : اثر شلاقی به تغییرات نامنظم در سفارشات طی زنجیره تامین اطلاق می شود. این اثر برای اولین بار به وسیله پروکتل و گمبل (PSG) در ارتباط با یکی از محصولاتشان مشاهده و شناخته شد. دراین مشکل گرچه فروش واقعی در فروشگاه ها نسبتاً ثابت و قابل پیش بینی بود اما سفارشات عمده فروشان و توزیع کنندگان برای PSG (سازنده) میدان نوسانات شدیدی داشته و مشکلات موجودی محصول ساخته شده را برای PSG داشت. یک تحقیق نشان داد که سفارشات توزیع کنندگان به دلیل پیش بینی ضعیف تقاضا و کمبود هماهنگی و اطمینان درمیان شرکاء زنجیره تامین تغییرات نامنظمی داشت، به دلیل اینکه هر ماهیت مجزا طی زنجیره تامین سفارشات و تصمیمات موجودی را با یک دید نسبت به منافع خود به طرف بالای زنجیره تامین انجام می داد که این منجر می شد کــــــه میزان پیش بینی ها به طرف بالای زنجیره همچنان افزایش یافته و به موجودیهای اضافه ای در تمام قسمتهای زنجیره تامین منجر شود.
ب – ذخیره فریبنده: این گونه مشکل زمانی که مشتریان محصولی را می خواهند که دردسترس نیست اتفاق می افتد گرچه درحقیقت وجود دارد مثل وقتی که محصول درجایی نادرست قرار می گیرد یا اینکه مقدار ذخیره ناصحیح است.[113]
1-1-6- راه حلهای مشکلات زنجیره تامین
هرساله سازمانها راه حلهای زیادی را برای مشکلات زنجیره تامین پیدا کرده اند.
راه حلها: جهت رفع مشکلات در زنجیره تامین سه دسته فنون وجود دارد. دسته اول فنونی هستند که در ارتباط با طراحی و عرضه قطعات، عرضه کنندگان، مدیریت ارتباطات بین عرضه کنندگان و ارتبـــاط سازمان با عرضه کنندگان وجود دارد، دسته دوم فنونی هستند که در ارتباط با سیستم های تولیدی، مدیریت موجودی و مسائل داخلی سازمان جهت رفع مشکلات وجود دارد و دسته سوم مجموعه تدابیــــــری هستند که درمورد توزیع کنندگان، خریداران، وفاداری خریداران و هماهنگی آنها با سازمان باید لحاظ شود. در ذیل به بعضی موارد اشاره می شود:
1 – ادغام عمودی
2 – کنترل موجودی
3 – تکنیک های مناسب بر برنامه ریزی تولید
الف – تکنیک های تولیدی به موقع
ب – تکنیک های برنامه ریزی مواد موردنیاز
ج – عملیات همزمان
4 – استراتژی های کاهش عدم اطمینان [113]
1-1-7- لایه های زنجیره تامین
- زنجیره تأمین بالادست : این بخش، شامل تأمین‌کنندگان اولیه (که می‌توانند مونتاژ کننده و یا سازنده باشند) و تأمین‌کنندگان آنهاست. همه این مسیرها از مواد سرچشمه می‌گیرند. فعالیتهای اصلی این بخش، خرید و حمل است.که خود این لایه نیز به سه لایه تقسیم می شود.
- زنجیره تأمین داخلی : این بخش، شامل تمام پردازش‌های استفاده شده توسط یک سازمان در تبدیل داده‌های حمل شده به سازمان به‌وسیله تامین‌کنندگان، به خروجی‌ها از زمانی است که مواد وارد سازمان می‌شود تا زمانی که محصول نهایی برای توزیع به خارج سازمان حرکت می‌کند. فعالیتهای این بخش، شامل حمل مواد، مدیریت موجودی، ساخت و کنترل کیفیت است.
- زنجیره تامین پایین دست : این بخش، شامل تمام فرایندهای درگیر در توزیع و تحویل محصولات به مشتریان نهایی است. به فراوانی مشاهده شده است که زنجیره تامین، با واگذاری محصول یا مصرف آن، پایان میپذیرد. فعالیتهای این بخش شامل بسته‌بندی، انبار و حمل است. این فعالیتها ممکن است با بهره گرفتن از چندین توزیع کننده نظیر کل‌فروشان و خرده‌فروشان انجام شوند.
گفتنی است که جریان کالا، می‌تواند در جهت عکس اتفاق افتد، مثل جریان کالاهای برگشتی. لجستیک معکوس، شامل فرایند کالاهای عودتی و برگشتی و نحوه برخورد مناسب با این نوع اقلام و تمام عملیات مرتبط با مصرف مجدد کالا و مواد به منظور افزایش بهره‌وری، سوددهی و کارامدی بیشتر سازمان لجستیکی است. لجستیک معکوس، شامل تمام فعالیتهای معکوس زنجیره تامین است. به‌طور کلی لجستیک معکوس را میتوان این‌گونه تعریف کرد: «انتقال دقیق، بموقع و درست مواد، اقلام و کالاهای قابل استفاده و غیرقابل استفاده از انتهایی‌ترین نقطه و آخرین مصرف‌کننده، از طریق زنجیره تامین به واحد مربوطه». به بیانی دیگر، لجستیک معکوس «فرایند حرکت و انتقال کالاها و تولیداتی است که در زنجیره تامین، دارای قابلیت بازگشت هستند».شکل (1-2)
نباید فراموش کرد که لجستیک معکوس، نیازمند هماهنگی کامل بین واحدهای تولید، بازاریابی، امور مالی، سیستمهای اطلاعاتی و منابع انسانی برای جلوگیری از تضادها و برخوردهای ناهمگون احتمالی در زنجیره تامین است. در لجستیک معکوس، بهبود مستمر از طرق مختلفی صورت می‌گیرد که عبارتند از: مصرف مجدد مستقیم که کالاها پس از تمیز شدن، بدون هیچ تغییری به مشتریان بازگردانده میشوند؛ بازیافت مواد که در آن، کاربری مواد و کالاها تغییر یافته و به مشتریان عرضه می‌شود؛ تعمیرات؛ بروز کردن مجدد؛ بازسازی و بهینهسازی که می‌تواند شامل تمامی موارد بازیافت مواد، تعمیرات و بروز کردن مجدد باشد.[113]
شکل(1-2): شبکه لجستیک معکوس
[1] SCM/ERP
[2] CHANNEL ASSEMBLY
[3] THE BULL WHIP EFFECT
[4] Upstream
[5] Internal
[6] Downstream
