وبلاگ

:

هدف از ارائه این فصل، طرح مسأله و ضرورت انجام تحقیق، ارائه فرضیه و تعیین اهداف تحقیق است که متعاقب آن ادبیات موضوع و روش انجام تحقیق مورد بحث قرار می‌گیرد و در نهایت مشکلات پیش‌روی تحقیق عنوان می‌گردد. این فصل، در حقیقت، هدایت و جهت‌گیری پایان‌نامه را تا نتیجه‌گیری به ‌عهده دارد.

1-1- تعریف مسئله

مسأله اسكان‌های غیررسمی درمناطق شهری كشورهای جهان سوم یكی از عوارض رشد فزآینده شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و فقدان نظام یكپارچه و موثر مدیریت شهری تلقی می‌شود (رفیعیان،1389 : 12). آمارهای ارائه شده از جانب سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد كه حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه‌ای و حاشیه‌ای زندگی می‌كنند.(هادی زاده، 10:1390) در آخرین گزارش مركز اسكان بشر ملل متحد آورده شده است كه بین یک سوم تا یک چهارم جمعیت شهری جهان در فقر مطلق به سر می‌برند(Mumtaz,B.,2010). در همین ارتباط كمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست و یكم میلادی نیز هشدار داده است كه به موازات رشد ابر شهرها فقر شهری در كشورهای جهان سوم افزایش یافته و این درحالی است كه بخش عمده‌ای از شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سكونتگاه‌های غیررسمی صورت گرفته و در آینده نیز صورت خواهد گرفت. این گرایش را غیررسمی شدن شهرنشینی می‌نامند(صرافی، 1381: 5) كه بدنبال خود موجب بروز سكونت غیرقانونی در زمین، كمبود مسكن، خدمات شهری، بیكاری و مسائل دیگرگردیده است (Gilderbloom,I,2011). شكست سیاست‌های مبتنی‌بر خانه‌سازی اجتماعی (دهه 1960) و طرح زمین – خدمات (دهه 1970) و نیز افزایش تعداد زاغه‌ها و سكونتگاه‌های تصرفی و غیرقانونی در حاشیه شهرها، سر آغاز شكل‌گیری “رهیافت توانمندسازی” در اواخر دهه 1980 می‌باشد. (هادی زاده،1390: 28) براساس این رهیافت، روش‌های مقابله‌ای و ستیزه جویانه با اسكان‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، راه حل مناسبی برای رفع مشكلات موجود در پیدایش اسكان‌های غیررسمی نیست و حل آن نیازمند مشاركت‌های مردمی و توسعه ظرفیت‌های اجتماعات محلی در همه جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی است(پیران،1391: 9). در ایران نیز اسكان‌های غیرقانونی و ناهنجار، نوعی اسكان درون یا مجاور شهرها هستند كه دارای سیمایی ناخوشایند و بافتی نا متعارف با شهر بوده و با نام‌هایی چون حاشیه‌نشینی، اسكان غیررسمی، سکونتگاه‌های خودرو، بدون برنامه، نامنظم و فاقد مقررات از آنها نام برده می‌شود(Perlman, J,2012). ساكنان این سکونتگاه‌ها را اقشار كم درآمد و گاه مهاجرینی رانده شده از سوانح طبیعی و انسانی مانند جنگ و یا مهاجرینی روستایی با سابقه كم شهرنشینی تشكیل می‌دهند. (UN-HABITAT,2009) برآورد می‌شود كه یک هشتم جمعیت شهری كشور (حدود چهار و نیم میلیون نفر) در اینگونه سكونتگاه‌های غیررسمی مستقر باشند و تداوم روند موجود نسبت آن را در ابتدای دهه آینده به یک چهارم و تعداد آن را به بیش از دو برابر خواهد رساند(زاهد زاهدانی،1387:13). این پدیده امروز نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در شهرهای متوسط نیز در کشور ما مشاهده می‌شود. با نگاهی به چگونگی فرایند شکل‌گیری و سازماندهی منطقه 19 شهرداری تهران و نیز موقعیت جغرافیایی و تاریخچه تحولات کالبدی آن، به نظر می‌رسد مشکل اصلی اسکان غیررسمی در این منطقه، نیازمندی به افزایش جذب خدمات، امکانات، تأسیسات و تجهیزات شهری می‌باشد، لذا برنامه توانمندسازی اجتماعات اسکان غیررسمی در این منطقه ضروری به نظر می‌رسد و با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه (موقعیت مطلق ونسبی آن) یعنی قرارگیری در بستری طبیعی و کشاورزی در جنوب شهر تهران و قرارگیری در میان چهار بزرگراه مهم که حدود اربعه این منطقه را تشکیل می‌دهند امکان گسترش پدیده اسکان غیررسمی در حریم وسیع منطقه 19 شهر تهران وجود دارد. به دلیل اینکه این منطقه، بصورت سکونتگاه‌های خودرو بوده و در دوره زمانی 1366 تا به امروز بصورت یک منطقه شهرداری جذب شهر تهران بزرگ گردیده، با معضلات و مشکلات توسعه شهری روبرو بوده است، بنابراین مطالعه عوامل مؤثر بر ساماندهی آن نیز ضروری به نظر می‌رسد.

2-1- پیشینه تحقیق

پس از سال‌های 1341 و 1342 رشد اسکان غیررسمی به حدی رسید که لزوم تحقیقات و پژوهش‌های مختلف در باب اسکان‌های غیررسمی توسط مراجع دولتی، دانشگاه‌ها و پژوهشگران اجتماعی مورد تاکید قرار گرفت و از آن زمان به بعد پژوهش‌ها و تحقیقات متعددی جمع‌ آوری شده است. در این تحقیق سعی شده است به چند مورد از این تحقیقات و نتایج آنها در طی دهه اخیر اشاره شود.

اسکان غیررسمی از جمله مسائل شهری است که مانند دیگر مشکلات شهری از دید پژوهشگران پنهان نمانده است و به روش‌های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است و حتی کمتر کتاب یا نوشته‌ای در زمینة مسایل شهری می‌توان یافت که حداقل چند سطری را به این موضوع

/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%aa%d9%88%d8%a7%d9%86%d9%85%d9%86%d8%af%d8%b3%d8%a7%d8%b2%db%8c-%d8%b3%da%a9-2/

 اختصاص نداده باشد. کلینارد(1966)با مطالعه بر روی این پدیده در زمینه نظریه‌های پیدایش آن معتقد به دیدگاه بوم‌شناسی شهری است؛ اندیشمندانی چون تورنر (از نظریه پردازان مکتب لیبرال) نیز در کتاب و مقالات مختلف خود این پدیده را موردبررسی قرار داده است (1967،1976، 1978، 1982) و اندیشمندان دیگری که درابعادمختلف این پدیده شهری راموردبررسی قرار داده‌اند ولی با توجه به اینکه اسکان غیررسمی در هر مکان جغرافیایی برخاسته از شرایط محیطی جامعه خود می‌باشد، لذا اندیشمندان ایرانی نیز این مساله شهری را مورد توجه قرار داده و از زوایای مختلفی بررسی نموده‌اند.آغاز این مطالعات را با توجه به شروع شهرنشینی شتابان در ایران بایستی دهه‌ های 40 و 50 شمسی دانست. به دلیل تعداد زیاد نوشته‌ها و تشابه بسیار مطالعات صورت گرفته در این مورد، می‌توان به موارد مهمتری چون: 1- مطالعات موردی (مونوگرافی) اسکان غیررسمی مانند: تحقیقاتی مربوط به موسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران (1351) و مطالعات اندیشمندانی چون رهین، عظیم (1354)؛ منصوریان، محمد کریم و سید علیرضا آیت‌اللهی (1356)؛ شکویی، حسین (1355)؛ حسین زاده دلیر، کریم (1361)؛ دانش، ابوالحسن (1362)؛ پیران، پرویز (14 مقاله از سال 1366 به بعد در مجله اطلاعات سیاسی _ اقتصادی و 3 مقاله در سال‌های 74-73 در همان مجله)؛ زاهد زاهدانی، سید سعید (1369)؛ زنجانی، حبیب‌ا…(1382)؛ سیف‌الدینی، فرانک (1383)؛ نیز مجموعه مقالاتی که تحت‌عنوان مجموعه مقالات دو جلدی حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی توسط اساتید و پژوهشگران صاحب نظر کشورمان در زمینة اسکان غیر رسمی (نظیر حاج یوسفی، اطهاری، صرافی، حاتمی نژاد و خاتم و . . .) می‌باشد.

ـ زهره داوودپور (1384) در تحقیقی تحت عنوان کلانشهر تهران و سکونتگاه­های خودروی به بررسی سکونتگاه­های غیر رسمی در اطراف این کلانشهر پرداخته است. وی برای بررسی وضعیت ساکنین این سکونتگاه­های از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی استفاده نموده است (داود پور، 1384).

ـ شاه حسینی (1384) در تحقیقی با عنوان سکونتگاه خودرو و امنیت اجتماعی، به بررسی سکونتگاه خودرو پاکدشت پرداخت و به این نتیجه رسید که سطح معیشت مردم و کاهش کنترل دول دو عامل در شکل­ گیری این سکونتگاه شده است ( شاه حسینی، 1384: 172ـ 157).

ـ ربانی و همکارانش ( 1385) در تحقیقی تحت عنوان “بررسی عوامل مؤثر بر شکل­ گیری مسأله حاشیه نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز” به این نتایج دست یافت که مهاجرت از محیط های كوچك روستایی و شهری اطراف به شهر اهواز، مهمترین عامل ایجاد و گسترش مناطق حاشیه نشین است كه خود تحت تاثیر دافعه های اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی محل سكونت قبلی و جاذبه های اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی شهر است. همچنین، در بحث پیامدهای اجتماعی مشخص شد كه بین شدت حاشیه نشینی و افزایش میزان محرومیت نسبی حاشیه نشینان رابطه وجود دارد كه در نهایت، باعث حاكم شدن فرهنگ فقر در منطقه حاشیه نشین شده است (ربانی و همکاران، 1384: 114ـ89).

ـ ایران دوست و صرافی (1386) در تحقیقی تحت عنوان “یأس و امید در سکونتگاه­های غیر رسمی (نمونه: شهر کرمانشاه)” تفاوتهای بنیادی میان سكونتگاه‌های غیررسمی “در حال ترقی ” و “در حال زوال” مشاهده می شود كه ناشی از روند تكوین و تكامل آنها در شرایط اجتماعی- اقتصادی، كالبدی، محیطی و نیز رویكرد مدیریتی حاكم بر آنهاست (ایراندوست و صرافی، 1386، 201ـ 21).

ـ زیاری و نوذری (1388) هم در تحقیقی تحت عنوان ” ساماندهی و توانمندسازی اسكان غیررسمی كوی منبع آب شهر اهواز” ضمن بررسی مشخصات این سكونتگاه راهبردهای مناسب را ارائه نموده ­اند (زیاری و نوزری، 1388: 36ـ21).

ـ ربانی و همکارانش ( 1388) در تحقیقی تحت عنوان تحلیلی بر علل شکل­ گیری مناطق حاشیه نشین در شهر اصفهان، وجود ارتباط مستقیم و معنادار میان عوامل اقتصادی با امکانات، سهولت تهیه مسکن و زمین، قومیت گرایی، نوع شغل را از مهمترین عوامل به حساب آورد (ربانی و همکاران، 1388: 125ـ 93).

-صرافی(1381) پرداختن به مسئله اسکان غیر رسمی نه تنها ضرورتی بر آمده از ارزش ای اعتقادی و انسانی ، بلکه سازگار با منافع اجتماعی و پایداری سکونتگاه ها وتوسعه ملی است. نباید فراموش کرد که فقر در هر جا تهدیدی برای کل است (صرافی ، 1381 :6).

ـ سرور و جعفری (1388) در تحقیقی تحت عنوان ” تحلیل شهرنشینی و آینده نگری رشد سکونتگاه­های غیررسمی در منطقه کلانشهری تهران”، تداوم مهاجرت و رشد جمعیت شهری منطقه كلانشهری تهران، تعدد و ناهماهنگی در مدیریت منطقه كلانشهری و كند بودن ماهیت اصلاحات ساختاری را از مولفه های موثر در گسترش ابعاد اسكان غیررسمی در تهران و اجرایی ساختن سند ساماندهی مهاجرت از تهران، سند توانمندسازی سكونتگاه‌های غیررسمی، مدیریت یكپارچه و واحد مجموعه شهری، رویكرد به عدالت در فضا و سیاست باز توزیع ثروت به موازات رشد اقتصادی را از جمله راهبردهای موثر در برون­رفت از وضعیت و حل این مساله دانسته ­اند (سرور و همکاران، 1388: 93ـ 77).

ـ عبدی و همکاران (1388) در تحقیقی تحت عنوان ” ارائه راهكارهای جلب مشاركت ساكنان مناطق اسكان غیر رسمی” راهكارهای جلب مشاركت ساكنان مناطق اسكان غیررسمی در فرایند تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری ارائه كرده­اند (عبدی و همکاران، 1388: 82ـ71).

ـ اسماعیل­پور (1389) در تحقیقی تحت عنوان ” بررسی وضعیت مسكن در سكونتگاه‌های غیررسمی و ارائه راهبردهای ساماندهی آنها (نمونه موردی: محله حسن آباد یزد) به این نتایج رسید که بخش عمده مساكن در سكونتگاه غیررسمی حسن­آباد، مرمتی و با مصالح كم دوام و دست دوم و فاقد پروانه ساخت هستند. همچنین، استقرارگروه­های درآمدی پایین موجب حاكمیت ساخت وسازهای غیرحرفه­ای، طولانی شدن دوره ساخت و كاهش توان تولید مسكن در این محدوده شده است. لذا، هرگونه تلاش در جهت زدودن چهره فقر از محله می ­تواند گامی موثر در راستای كاهش مشكلات مسكن مجموعه تلقی شود؛ – ساكنان، دارای احساس تعلق خاطر نسبت به سكونتگاه خود بوده، آمادگی مشاركت برای بهبود وضعیت مسكن و محیط سكونت خود را دارند؛ – راهبرد توانمندسازی در راستای قادرسازی اهالی برای عرضه واحدهای مسكونی جدید در كنار بهبود كمی و كیفی واحدهای موجود؛ و راهبرد ارتقای سكونت با هدف ساماندهی محیط سكونت آنها می ­تواند بخش عمده مشكلات موجود را برطرف نماید (اسماعیل­پور، 1389: 112ـ95).

ـ شیعه و همکاران (1389) در مقاله­ای تحت عنوان ” الگوی شناسایی سكونتگاه‌های غیررسمی با بكارگیری مدل AHP در محیط GIS (نمونه: شهر کرج) اذعان داشتند که یکی از مهمترین مسائلی که شهرهای کشورهای در حال توسعه را با بحران مواجه کرده است، مسئلۀ گسترش سکونتگاه­های غیررسمی در آنها می­باشد. این سكونتگاه­ها با تفاوت در تعریف به عنوان مسكن­های کنترل نشده، غصبی، در حال تغییر و تحول، حاشیه­ای و خود ساخته خوانده می­شوند. طبق برآوردهای صورت گرفته در حدود یک میلیارد نفر، در سرتاسر جهان در این سكونتگاه­ها زندگی می­ کنند. این پهنه­ها بستری برای بروز و گسترش ناهنجاری­ها و ناپایداری­ها هستند ( شیعه و همکاران، 1389: 85ـ77).

ـ قادر مرزی و همکاران (1392) در تحقیقی تحت عنوان اولویت­ بندی چالش­های اسکان غیر رسمی با بهره گرفتن از تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مطالعه موردی محله جعفرآباد کرمانشاه به این نتایج رسیدند که مسائل و مشکلات موجود در مناطق حاشی هنشینی به پنچ دسته کلی تقسیم می­ شود. چالش­های اقتصادی، چالش­های اجتماعی، چالش­های آموزشی، چالش­های بهداشتی و چالش­های مربوط به امور رفاهی، مبنای کلی این مطالعه م یباشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، عامل اجتماعی، اصلی­ترین چالش در منطقه و عوامل اقتصادی، بهداشتی، آموزشی و رفاهی در اولویت­های بعدی می­باشند ( قادرمرزی و همکاران، 1392: 58ـ43).

-پیران (1376) مشارکت یا همیاری، ماهیتاً مفهومی اجتماعی اسـت، زیـرا بـرای وقـوع آن فعالیـت – هـم جهـت و

هدفمند– وجود بیش از یک نفر ضرورت دارد و از این رو، بیان کنندة نوعی از انواع روابط اجتمـاعی است و با تحقق آن به طور خودکار، «گروه اجتم اعی» شکل می گیرد که سـاده تـرین آن بـه بیـان جورج زیمل – جامعه شناس آلمانی، «دایاد» یا «دوتایی ها » می باشد . مشارکت از دوتایی ها شروع شده و در برگیرندة صدها نوع گروه اجتماعی است که گاه تا میلیون ها نفر لحظه ای (مثل انقلابـات و سایر انواع خیزش های اجتماعی که بر پ ایۀ نـوعی از وفـاق اجتمـاعی آغـاز مـی شـود ) را پوشـش می دهد.

– Dreyfus, 1999)) مشارکت در جامعه مدنی معنی پیدا می کند. جامعه مدنی جایی اسـت کـه شـهروند در آن زنـدگی می کند و دارای حقوق و مسؤولیت هایی است. براساس یک تعریف سنتی، شهروند عبارت اسـت ازکسی که در جامعه مدنی دارای حقوق سیاسی است و حقوق سیاسی وی، منحصر به انتخاب دولـت و مدیران شهری نیست . بلکه فعالیت های دولت و مدیران در تصمیم گیری ها یـا حـداقل شـفافیت برنامه ها در کنترل شهروندان قرار دارد.

:

شهرنشینی و مدنیت که نوع تکامل یافته زندگی اجتماعی است با محدودیت‌های اجتماعی زیادی مواجه است. نحوه و شکل زندگی در شهر امر طبیعی و ذاتی نیست و مساله تعلیمی و آموزشی است که دارای دو طرف است از یک سو مدیران و مسئولان شهری عهده‌دار تعلیم دائم زندگی شهری هستند و از سوی دیگر شهرنشینان مکلفند برای ادامه حیات مطلوب در شهر فرهنگ شهرنشینی را بیاموزند و فرزندان خود را با محدودیت‌های ناشی از فرهنگ آشنا سازند. رسانه‌ها از جمله تلویزیون، بروشور، کتاب، نشریات، نرم‌افزار، پایگاه اینترنتی، کتابچه‌های آموزشی و . . . نقش مهمی را در بالا بردن فرهنگ شهروندی دارند. سازه شهروندی در بردارنده مجموعه حقوق و تکالیفی است که اعضای جامعه نسبت به یکدیگر، نهادها و جامعه دارند. شهر سکونت گاهی بزرگتر از روستا و دارای قوانینی متفاوتتر از آن می باشد. مهمترین نماد شهر، شهرداری آن است. نوع طراحی ساختمان شهرداری که ساختمانی است اداری برای شناسایی شهریت یک شهر بسیار مهم است. فضای اداری اغلب به عنوان حیطه یک فعالیت با حدودش تعریف می شود. ممکن است این فضا فعالیت های متعدد و متفاوتی را در بر گیرد. فعالیت هایی که بطور همزمان و یا در پی هم انجام میگیرند و حدود آن را مجموعه ای از دیوارهای حجیم و با خطوط موجود در کف سازی تعیین می کند.

در این میان ساختمان های دولتی و عمومی یکی از مهمترین ارگان های یک شهر می باشند، از این رو طراحی خاص و مکان یابی چنین پروژه هایی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. هر ساختمان عمومی در یک شهر می تواند نماد آن نهاد بوده و نقش عملکردی ایفا کند، از بین این ساختمان های اداری و دولتی ساختمان شهرداری نقشی ویژه و متفاوت دارد، زیرا محل رجوع بسیاری از مردم جهت حل مسائل شهری و ساختمانی خود می باشد. شهرداری ها نیز در زیر مجموعه فضاهای اداری طبقه بندی می شوند و تابع قوانین و مقرارت فضاهای اداری می باشند.

امروزه سهولت و سرعت در انجام وظایفی که همواره در حال تغییر است، در طراحی نقش تعیین کننده را بر عهده دارد. فعالیت های اداری می بایست به منظور ابقای خود تغییر کند. به همین ترتیب می بایست مراحل طراحی بر اساس این تغییرات و نیز بر اساس قوانین موجود برای کارمندان و روابط کاری میان آنها تغییر کند، بنا بر این در جهت تطبیق این فعالیت های نوین باید فضاها وسیع تر فرض شوند.

پروژه حاضر با عنوان « طراحی ساختمان شهرداری شهر خامنه با رویکرد فرم گرا » در شهر خامنه در استان آذربایجان شرقی به فاصله 70 کیلومتری از غرب تبریز واقع است که مساحت آن 6700. متر مربع و برای 70 نفر کارمند می باشد. با توجه به اهمیت شهر خامنه چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ فرهنگی و تاریخی،فرم و شکل ساختمان شهرداری این شهر حائز اهمیت می باشد که ساختمان فعلی به هیچ وجه این نیازها را پاسخ نداده است. لذا در طراحی ساختمان شهرداری شهر خامنه رویکرد فرم گرایی در نظر گرفته شد تا بتوان در طراحی این ساختمان بهترین نتیجه را از نظر فرم و شکل بنا گرفت.

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله

شهر مانند یک موجود زنده محتاج نظم و ترتیب سیستمی و فعال و پویاست، در صورتیكه هریک از سلولهای این پیكر بدرستی كار نكند مطمئنا موجبات ناراحتی یا بیماری را فراهم ساخته و در نتیجه نا آرامی و بیقراری و فرسودگی و خمودگی و . . . . را به دنبال داشته و زندگی را سخت و دشوار میكند.

/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%a7%d8%ad%d9%8a-%d8%b3%d8%a7%d8%ae%d8%aa%d9%85%d8%a7%d9%86-%d8%b4/

 به قول حكیم ابوالقاسم فردوسی

 ” چو عضوی به درد آورد روزگاردگر عضوها را نماند قرار تو كز محنت دیگران بی غمی نشاید كه نامت نهند آدمی “

 نظم و تربیت شهری شهروندان در شهر باعث راحتی و آسایش و زندگی آنان است.

برقراری این نظم نیازمند وجود مراکز و سازمان های مختلفی است که از اصلی ترین این سازمانها، شهرداری هر شهر می باشد. شهرداری ها بمانند مغز یک شهر طراحی هر شهر را کنترل می کنند. تاریخچه تاسیس شهرداری در ایران که نخست نام بلدیه را بر خود داشت  به سال  1283(ه. ش) بر می گردد که قانون بلدیه در این سال به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

 این سازمان علاوه بر کنترل طراحی شهر وظایف دیگری نیز دارند که برخی از این وظایف به شرح زیر است:

– پاکیزه نگاه داشتن شهر

– جمع آوری و حمل زباله شهری

– صدور مجوزهای ساخت و ساز شهری

– دریافت عوارض شهری

– برقراری نظم در شهر

مشخص است که این وظایف رفت و آمد مراجعه کنندگان بسیاری را در طول روز در پی خواهد داشت. بصورتی که میتوان گفت تمامی شهروندانی که اقدام به ساخت مسکن در شهر میکنند گذری بر شهرداری شهر خواهند داشت. از سوی دیگر در عرف جامعه مهمترین ساختمان اداری یک شهر ساختمان شهرداری شهر می باشد. لذا این موارد نقش نوع طراحی ساختمان شهرداری هر شهر در شناسایی فرهنگ و اهمیت و پیشرفت آن شهر را نشان میدهد.

پروژه حاضر با عنوان ” طراحی ساختمان شهرداری شهر خامنه با رویکرد فرم گرایی ” در محدوده شهر خامنه در شهرستان شبستر به مساحت6700 متر مربع و برای 70 نفر کارمند می باشد.

 از آنجا که شهر خامنه از قدیمی ترین شهرهای استان آذربایجانشرقی می باشد که تاریخ تاسیس شهرداری این شهر به سال 1314 هجری شمسی باز میگردد که از این لحاظ در رتبه  دوم بعد از شهر تبریز قرار دارد که این بر اهمیت شهرداری این شهر افزوده است. از دیگر ویژگیهای شهر خامنه می توان به شخصیتهای مهم و سیاسی منتسب به این شهر و همچنین فرهنگ بالای مردم این شهر که بیش از 98 درصد مردم این شهر باسواد می باشند و پسوند  فرهنگی را به شهر خامنه اختصاص داده اند اشاره نمود.

بنابراین، این ویژگی ها که اهمیت این شهر و در پی آن اهمیت شهرداری این شهر را نشان می دهد وجود یک ساختمان فاخر را می طلبد، اما در واقع این چنین نمی باشد. ساختمان یک طبقه حال حاضر شهرداری خامنه ساختمانی نسبتا قدیمی است که در سال 1366 هجری شمسی تجدید بنا گردیده است که به هیچ عنوان در خور وشأن شهر خامنه نمی باشد. لذا با توجه به مطالب ذکر شده احداث ساختمانی شکیل و دارای معماری مناسب و به روز برای شهرداری شهر خامنه بسیار ضروری به نظر می رسد. نوع طراحی نیز بایستی بگونه ای باشد که هم چشم نواز، هم زیبا و هم بر پایه سبکهای معماری روز باشد.

2-1- اهداف تحقیق

بطور کلی هدف از تحقیق و ارائه این رساله عبارتست از:

1- طراحی ساختمانی با کاربری اداری و فرهنگی برای شهرداری

2-طراحی بنایی فاخر به عنوان نماد شهر جهت شناساندن اهمیت شهر

3- استفاده از ویژیگیهای فرهنگی و اجتماعی مردم شهر در طراحی ساختمان شهر خامنه

3-1- جامعه آماری

نمونه های مشابه اجرا شده در دنیا

4-1- بهره وران

– شهرداری

– سازمان محیط زیست استان

– استانداری

– فرمانداری

5-1- جنبه جدید بودن و نوآوری طرح

با توجه با اینکه خود ساکن شهر خامنه ام و شناخت کافی از این شهر به  عنوان یک شهر وند دارم لذا با توجه به پرس و جو ها و اطلاعاتی که از شهرداری شهر بدست آورده ام تاکنون چنین طرحی برای احداث ساختمان شهرداری خامنه با رویکرد فرم گرا از سوی کسی ارائه نگردیده است. همچنین بطور کلی اغلب ساختمانهای اداری بر پایه عملکرد ساخته شده اند و تا جاییکه می دانم حد اقل در ایران ساختمانی اداری با رویکرد فرمال ساخته نشده است.

6-1- روش تحقیق

در پژوهش حاضر،روش تحلیلی – آینده نگر به کار رفته و تهیه،تجزیه و تحلیل و تلفیق اطلاعات به دو روش اسنادی و میدانی انجام شده است،در مرحله اسنادی اطلاعات مورد نظر از کتاب ها،نشریه ها،مطالعات پژوهشی،نقشه ها،و پایگاه های اینترنتی گرد اوری شدو در مرحله مطالعات میدانی،با مشاهده و برداشت های میدانی،جمع اوری اطلاعات انجام گرفت،سپس بررسی و تجزیه و تحلیل طرح ها انجام شدو در پایان،با استخراج مبانی نظری در مورد مفاهیم مورد مطالعه و مقایسه و تحلیل نمونه های اجراشده از مجموعه های اداری به طراحی مجموعه پرداخته شد.

:

همزمان با صنعتی شدن جوامع بشری و شکل گیری صنایع و کارخانجات در شهرهای جهان تحولاتی بسیار مهم در جوامع صورت گرفته که چهره زندگی شهری را کاملاً دگرگون ساخته و این تاثیرات با سرعت بسیار فراوان در تمام جوانب زندگی بشر ریشه دوانده . معماری و مسکن نیز از جمله جوانب مهم زندگی انسان هستند که از این تاثیرات جان به در نبردند و دست خوش تغییرات بسیار زیادی در قالب تحول در شهرها و اوضاع اجتماعی و اقتصادی و …. شدند .

با رشد روزافزون صنایع و احداث کارخانجات فراوان جهت رفع نیازهای بشر ، روز به روز نیاز به کارگران جهت کار در امر صنایع افزایش یافت به طوری که جمعیت کارگری شهرها پاسخگوی این نیاز بنودند . از طرفی با صنعتی شدن شهرها شرایط زندگی در آنها بهبود یافت که این دو عامل باعث آغاز مهاجرت جمعیت روستایی به شهرها شد .

مهاجرت روز افزون جویندگان کار به شهرها و مراکز صنعتی تمامی جوانب زندگی شهرهی انسانها را تحت تاثیر قرار داد که یکی از مهمترین آنها تامین مسکن برای مهاجران بود . امروزه تهیه مسکن در شهرهایی که دارای صنایع بزرگ می باشند و جمعیت مهاجر شاغل در این صنایع را در خود جای می ذهند یکی از مشکلات و مسائل مهم در این شهرهاست .به رغم این شرایط که در کشور ما نیز حاکم است و تاثیرات بسیار اساسی در ساختار شهرها و جوامع آن دیده می شود توجه چندانی به این امر نشده.

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله

( مجتمع مسکونی کارگران شهرک صنعتی شهید سلیمی ) با توجه به موارد مذکور انتخاب شده است و در این پایان نامه سعی بر آن است که با توجه به اینکه یک مجتمع مسکونی برای قشری خاص با فرهنگ ، اقتصاد و سایر شرایط خاص خود طراحی می گردد .بتوان مطالعاتی جامع در راستای طرح یک مجتمع مسکونی برای کارگران به عنوان پشتیوانه طرح ارائه داد .

بطور قطع مجتمع مسکونی، خاص قرن بیستم نبوده وپیشینه کهن تری را داراست همزمان با صنعتی شدن جوامع بشری و شکل گیری صنایع و کارخانجات در شهرهای جهان، تحولاتی بسیار مهم در جوامع صورت گرفته که چهره زندگی شهری را کاملاً دگرگون کرد و این تاثیرات با سرعت بسیار فراوان در تمام جوانب زندگی بشر ریشه دواند،معماری و مسکن نیز از جمله جوانب مهم زندگی انسان هستند که از این تاثیرات جان به در نبردند و با توجه به تغییـــرات زمــانی دچار تغییــر و تحـول گشته اند.مهاجرت روز افزون جویندگان کاربه شهرها و مراکز صنعتی یکی از این مسائل می باشد که تمام جوانب زندگی شهری را تحت تاثیر قرار داده تهیه مسکن برای شهرهای دارای صنایع بزرگ و جمعیت مهاجر شاغل در این صنایع ،یکی از مسائل و مشکلات اساسی این شهرهاست این مسئله نه تنـها برای کشـورهای شـرقی که دارای بافت سنتـی بوده اند که برای سـاکنیـن غـرب نیـز غریب و همراه با مشکلات خاص بوده است. هدف طراحی مجتمع های مسکونی برای کارگران با رویکرد صنعتی سازی کاستن مشکلات ناشی ازتامین مسکن قشر کارگر به علاوه توسعه صنعتی سازی ساختمان و جایگزین کردن این روش به جای شیوه ساخت سنتی مسکن است. صنعتی‌سازی ساختمان به معنی مصنوعی‌سازی نیست بلکه صنعتی سازی مسکن یک ضرورت ملی در جهت اصلاح الگوی مصرف می باشد.در طراحی مجتمع مسکونی برای قشر کارگرسعی گردیده علاوه بر تسریع در ساخت و ساز به حفظ ایمنی و مقاوم سازی مجنمع در جهت تانین نیازهای قشر کارگر نیز توجه شود.(حسین پور،1387)

با طراحی و ایجاد چنین مجتمعی برای کارگران می توان از جایگاه صنعتی سازی در جامعه حمایت کرد وآن را ارتقاء داد؛ به علاوه در این روش ،ساختمان سازی سریع و ارزانتر بوده وتامین کننده نیاز این قشر آسیب پذیر خواهد بود .

با توجه به توضیحات ذکر شده هدف از طراحی این مجتمع:

افزایش روز افزون جمعیت و  مهاجران جویای کار به تقاضای شدید برای زندگی آسوده تر در محیطی امن و سالم را ایجاب میکند که با صنعتی سازی و تولید انبوه و ارزان می توان قسمی از این مسائل را حل کرد.

امروزه صنعتی سازی یكی از روش های مرسوم درامر ساخت وساز می‌باشد. با بهره گیری از تكنولوژی روزو استاندارد كردن قطعات، در هنگام وقوع حوادث غیر مترقبه و پدیده های ناگوار طبیعی، ارزش بیش از پیش خود را آشكار می سازد.

با توجه به اینکه سهم صنعتی‌سازی در بخش مسکن هم اكنون۲ درصد است،با  طراحی وتولید این میزان واحد مسكونی برای قشر کارگر )که قشر بزرگی از جامعه را تشکیل می دهند(  نه تنهادر جهت نیل به سوی مسكن ارزان قیمت، مصرف بهینه انرژی… گامی برداشته می شود بلکه سبب معرفی  هرچه بیشتر این ساختمانها به سایر افراد جامعه جهت آگاهی و اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻓﻨﺎورﻳﻬﺎی ﺟﺪﻳﺪ در زﻣﻴﻨــﻪ ﻃﺮاحی و ساخت ﻣﺴـﻜﻦ نیز خواهد شد. چرا که فرهنگسازی عامل گسترش صنعتی سازی است

برای گسترش صنعتی سازی بهترین راه شروع از انبوه سازی ها است چرا که در این صورت شاهد کاهش هزینه ها و افزایش قابلیت اطمینان سازه ها هستیم.

با پیشرفت زمان و تکنولوژی باید گام‌ها را بلندتر برداشت تا عقب نمانیم. کشورمان و البته شهر تبریز خوشبختانه از لحاظ همپا بودن با پیشرفت تکنولوژی جایگاه مناسبی را دارد؛ اما در زمینه صنعت ساختمان این اتفاق نیفتاده یا کمتر به آن توجه شده است یا اگر توجهی شده در مقیاس محدودی بوده و عامه مردم طعم ساخت ساختمان به روش مدرن و صنعتی را نچشیده‌اند. بنابراین در یک جمع بندی کلی هدف از طراحی این مجتمع، حرکت به سوی صنعتی شدن ساختمان ها به ویژه مجموعه های مسکونی در راستای تامین نیاز مسکن به صورت انبوه برای کارگران شهرک سلیمی تبریز می باشد.(حاجی جباری،1390)

تحقیق در مورد طراحی “مجتمع مسکونی برای کارگران شهرک شهید سلیمی تبریز با رویکرد صنعتی سازی”  به روش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی صورت می گیرد سپس با استناد به سوابق مطالعاتی(پایان نامه ها،کتاب ها،مقالات و سایت های علمی معتبر)و تجزیه و تحلیل اطلاعات  به دست آمده تدوین پایان نامه انجام خواهد گرفت.

2-1- ضرورت و اهمیت موضوع

1-2-1- مطالعه و بررسی شرایط زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی و … کارگران

آنان شاید بتوانند این بخش از مطالعات را به عنوان شناخت کاربران مجتمع مسکونی مهمتر از سایر بخشهای مطالعات دانست . چرا که در معماری اساسی ترین حامل مردمند . از این رو معنای هر اثر معماری بدین اصل وابسته است که این اثر معماری تا چه اندازه آسایش مردم را تامین می کند و در پاسخ به نیازهای ایشان کاراست و این امر مگر با شناخت دقیق کار برای آن میسر نخواهد بود . البته مردم نه تنها از نظر دموگرافی : تعداد ، جنس ، مساحت و نکاتی مانند آن در معماری اهمیت دارند بلکه نیازها ، خواستها ، عادات ، اعتقادات ، باورها و شیوه ی زندگی مردم در معماری اهمیت فوق العاده ای دارند ( سرج چرمایف ، 1376 ).

2-2-1- گذشته و حال در زندگی کارگری

از زمان های بسیار قدیم تا عصر انقلاب صنعتی استاکاران و پیشه وران ، واحد اصلی فرایند کار بودند . در هر پیشه ای کارگران به مجموعه ای از دانش و مهارت فنی مسلط بود و اسلوب و روش کار را نیز می دانست و با شیوه های بخصوص تولید کاملاً آشنا بود و روش های انجام کار به تشخیص او واگذار می شد . به طوریکه کارگر جسماً و روحاً ترکیبی از مفهوم مهارت فیزیکی و تخصص بود و این در شرایطی بود که کار ، زندگی اجتماعی و زندگی خصوصی کارگر در هم تلفیق شده و آب و رنگ خاصی به زندگی او می داد .

/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%b7%d8%b1%d8%a7%d8%ad%db%8c-%d9%85%d8%ac%d8%aa%d9%85%d8%b9-%d9%85%d8%b3%da%a9%d9%88%d9%86%db%8c-%da%a9%d8%a7%d8%b1/

اما تولید کارخانه ای پس از عصر انقلاب صنعتی در وضعیت اجتماعی همه کارگران تغییر اساسی بوجود آورد و برمهارتهای پیشه ای و روابط کار تاثیرات عمیقی گذاشت . بدین ترتیب نیروی کار در یک کارگاه یا کارخانه متمرکز شد اکنون کارگران بایستی از نظم و دستوری که کارفرما اعمال می کند پیروی کند و شرایط زندگی خود را با آن تطبیق دهد . و  اگر چه از نظر حقوقی افرادی آزاد هستند ولی از نظر اقتصادی و اجتماعی وابسته و تابع شرایط کاری و خاص کارفرمایان خود می باشند . ( غلام عباس توسلی ، 1385)

بدین ترتیب تمامی جوانب زندگی کارگران اعم از زندگی خصوصی ، اجتماعی ، اوقات فراغت ، تفریح و … کاملاً وابسته به اوقات فراغت و شرایط کاری آنها است .

آن چه در شرایط فعلی زندگی کارگران مشاهده می شود همان نارضایتی چند صد ساله کارگران از شرایط زندگی اجتماعی و خصوصی شان است چرا که کارگران افرادی هستند که حاصل دسترنج آنها یعنی تولیدات کارخانجات جهت رفاه و بهتر شدن زندگی افراد بشر و هم نوعان خودشان می باشند در حالی که خود از انها بهره مند نیستند و از طرفی اغلب انها جهت برخورداری از امکانات رفاهی شهری ، شهر و یا روستای محل زندگی خود را ترک نموده و به شهرهای بزرگتر آمده اند در حالی که در این شهرها تحت استثمار صنایع وایح شده اند و در حقیقت از چاله به چاه افتاده اند و این نارضایتی از شرایط زندگی ناشی از اینگونه مسائل می باشد و به همین دلیل این قشر از هر نظر آسیب پذیر می باشند و سعی فراوانی در این زمینه شده تا این شرایط بحران انگیز برطرف گردد که علی رغم اقدامات و مطالعات بسیار هنوز به نتیجه مطلوب خاصی نرسیده ایت . در کشور ما نیز فعالیتها و برنامه ریزیهایی در این زمینه اجرا شده و طرحهایی به مرحله اجرا درآمده که به آنها اشاره خواهد شد .

3-2-1- اسکان، مهمترین بخش زندگی کارگران

همان طور که در مباحث گذشته اشاره شد قسمت اعظم کارگران شاغل در صنایع مهاجرین جویای کار هستند که از اقسی نقاط کشورهای صنعتی به مراکز شهرهای صنعتی روی آورده اند که تعداد محدودی از آنها از شرایط اسکان مطلوب برخوردار بوده و هستند .

بنابراین اسکان مهمترین مسئله در بخش مطالعه شرایط زندگی کارگران می باشد .

اگر نگاهی به آمار موجود در کشور بیندازیم می توانیم به راحتی دریافت که چه تعداد کارگران شاغل در کارخانه جات محل سکونت خود را جهت یافتن شغل ترک نموده و به شهرهای صنعتی روی آورده اند .

علاوه بر سایر مشکلات اجتماعی و اقتصادی که به تبع این مهاجرتها به شهرهای بزرگ تحمیل می شود مشکل اسکان و تهیه مسکن برای این خیلی مهاجرات مساله بسیار حیاتی و حائز اهمیت برای مدیران و برنامه ریزان شهری است.

3-1- پیشینه طرح های معماری مسکن کارگری

پیشینه مسکن کارگری به دوره ای برمی گردد که کارخانه داران عمده جهت صرفه جویی در وقت و انرژی کارگران و توانایی وجود کنترل بیشتر در عملکرد آنان ، کارگران را در نزدیکی کارخانجات خود اسکان دادند . این خانه ها که بیشتر به زندان شباهت داشته اند تا خانه اوضاع بسیار نابسامانی داشتند . حتی چنین خانه هایی در انگلستان توسط کارخانه ی ابریشم جهت اسکان کارگران خود که کودکانی با سن 7 الی 12 ساله بود احداث نمودند که این کارگران مانند زندانیان هر روز صبح به کارخانه برده می شدند و در پایان شیفت کاری به این خانه ها که دارای فقط یک درب ورودی و خروجی بود عودت داده می شدند و این درب توسط یک نگهبان قفل می شد و صبح روز بعد نیز به همین ترتیب . به همین دلیل نمی توان ایده خاصی به غیر از استثمار و استعمار کارگران در این خانه های زندان گونه یافت . اما اولین طرح جامعی ای که در مورد مسکن کارگران تهیه شده توسط رابرت اون کارخانه دار انگلیسی که صاحب کارخانجات بزرگ کتان بود ارائه شد شاید بتوان او را تنها شخصی دانست که تا آن زمان بیشتر از کارگران به فکر آسایش آنان بوده است . به همین منظور رابرت اون طرح بسیار جامع و کاملی برای یک شهرک با خانه های آپارتمان و تمام امکانات تفریحی ، مذهبی ، بهداشتی و …. توسط گروهی از معماران تهیه و به اجرا در آورد.

رابرت اون در انگلستان  به عنوان یک کارخانه دار بزرگ بلکه به عنوان یک تحول گر اجتماعی معروف بود رابرت اون در این طرح تمامی امکاناتی که در یک شهر برای یک شهروند انگلیسی موجود بود گنجاند . کلیسا – مدرسه – تئاترو … از جمله این امکانات بودند . اما همان طوری که قبلاً ذکر شد کارخانه داران و سرمایه دارانی همچون رابرت اون به ندرت سرمایه خود را معطوف اسکان و آسایش کارگران خود می نمودند چرا که بیشتر صرفه اقتصادی و افزایش تولید و در نتیجه افزایش سود کارخانجات خود مد نظرشان بود .

در عصر حاضر کمتر کارخانه دار یا سرمایه داری حاضر به سرمایه گذاری در این زمینه می باشد گرچه ایجاد چنین امکاناتی برای کارگران تاثیرات بسیار فراوانی در افزایش توان کاری و … آنان دارد .

این امر با پیامدهای اجتماعی بسیار مطلوبی نیز همراه می باشد البته طرح رابرت اون شکل ابتدایی چنین مجموعه های مسکونی است و در عصرهای مختلف ، ایده های خاص در مورد اسکان کارگران و نیز ساخت خانه های ارزان قیمت جهت اسکان افراد کم درآمد جامعه که کارگران نیز قسمت اعظم این گروه را تشکیل توسط جامعه شناسان و معماران و شهرسازان و مدیران شهری ارائه گشته و به مرحله اجرا در آمده است .

با توجه به اینکه قشر کارگران دارای ویژگی های خاص فرهنگی و اجتماعی می باشند کارآمدی این طرحها به مرور زمان و به صورت تجربی یعنی آزمون و خطا دستخوش پیشرفت گشته اند . البته مطالعات و تحقیقات روانشناسان که همواره در زمینه شرایط اسکان کارگران جریان داشت راه های مناسبی در به نتیجه رسیدن این طرحها بوده است پس از اشاره به اولین نمونه مسکن کارگری جهت سهولت در بررسی نمونه ها به طراحان اجازه داده شده بعدی به طور موردی اشاره می گردد.

طرح رابرت اون – انگلستنان – سال 1816 میلادی.

بخش رستونی مال شهر نوبنیاد ستیوینج – انگلستان – سال 1950 میلادی

پس از جنگ جهانی دوم در انگلستان طرحهای بسیاری جهت ایجاد شهرهای نوبنیاد توسط دولت انگلیس تهیه شد که شهر نوبنیاد ستیوینجچ نخستین این شهرها بود که تاسیس گردید این شهرک که دارای 6500 نفر جمعیت بود دارای بخشهای مختلفی جهت اسکان طبقات مختلف شهرنشین ساخته شد . یکی از این بخشها که در این قسمت مورد بررسی قرار گرفتند بخش ستونی حال می باشد . که نخستین قسمت مسکونی  است که در شهر به اجرا در آمد و در جنوب شهر قرار داشت این قسمت که دارای چند ساختمان سه و چهار طبقه و یک ساختمان هفت طبقه است جهت اسکان کارگران این بخش در نظر گرفته شده بود و مجموعاً دارای 103 آپارتمان که در بلوک های چند طبقه قرار داشت ( منوچهر مزینی ، 1381).

به تجربه معلوم گشت که تاسیس ساختمان چند طبقه به منظور اجاره به طبقات متوسطه ساخته شد در این بخش از شهر نوبنیاد مورد استقبال آنان قرار نگرفت بدین دلیل که این کارگران که از شهر لندن به این شهر نوبنیاد کوچانده شده بودند در لندن خود ساکنین چندین آپارتمانهایی بودند و به شوق زندگی در خانه مستقل به این شهر می آمدند و اگر قرار بود همان نوع آپارتمان دوباره نصیبشان شود ترجیح می دادند که در لندن باقی بمانند و دست کم از مزایای دیگر شهری بزرگ چون لندن برخوردار باشند .

لازم به ذکر است که چنین تجربه ای در شهرهای نوبنیادگری چون ایست کیل براید نیز مشاهده گردید . ( منوچهر مزینی ، 1381)

مذاکره با ساکنان استوانی مال معلوم داشت که فقط عده معدودی می خواهند در آپارتمان زندگی کنند و عده معدودتری در آپارتمانهایی که در ساختمان چند طبقه واقع باشد و این نکته ، علی رغم طرح تمرکز یافته و به اطلاح جمع وجود آپارتمانهاست که موجب آسایش ساکنین آن می شود و وسائل مدرنی که می تواند مورد استفاده آنان قرار گیرد است . ساکنین شهر خامه اظهار کرده اند که پلکان بالکن و پاگردهایی را که مورد استفاده عمومی قرار می گیرند دوست ندارند و طالب خانه هایی هستند که از خود ورودی مستقل داشته باشند .

استونی مال شاید ناموفق ترین قسمت شهر ستنوینج باشد زیرا در آن نوعی غم زدگی نواحی صنعتی و خانه های ارزان قیمت به احساس می آید .

اما برخلاف این بخش ، قسمت هومری بسیار دلپذیرتر است . طرح این قسمت روحیه آزاد دارد و جاده های موجود در آن منحنی وار به فضای پشت خانه ها متصل می شود که به شکل باغچه ای شکل گرفته و هم خانه به خانه دیگر با راهی باریک و روستایی متصل است . تمام این محله به بیشه ای منتهی می شوند که قبل از تاسیس در این قسمت وجود داشته اند و بسیاری از درختان کهن آن هنوز در میان خانه ها باقی است .

محلات مسکونی شهرهای نوبنیاد به طور کلی به شکل واحد و قسمتهای منفصل از یکدیگر هستند که شبیه جزیره هایی در کنار هم قرار می گیرند و کوچه های دسته بن بستها به آنها راه می یابد اما نقشه محلات مسکونی سنتویج بسیار متنوع و آزادتر آن است که بتوان آن را بدین ترتیب توصیف کرد پاره ای از قسمتها را یک خیابان بهم متصل می کند که از آن سه شاخه جدا می شود و هر شاخه به خانه ای راه می برد . سایره بر نیز داران تنوع و عرض و … دارند . اما مهمترین این شهرک بخش مرکزی آن است مرکز شهر ستئوبج بدین دلیل دارای شهرت جهانی است که نخستین مرکز شهری است که فقط به پیاده روندگان اختصاص دارد و اتومبیل نمی تواند بدان راه یابد.

سلامت، یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار و بخش جدایی ناپذیر آن برای شکوفایی و ارتقای کیفیت زندگی است. تقریباً همه افراد در جوامع مختلف به شیوه‌های گوناگونی به دنبال رسیدن به آرامش و رفاه نسبی در جنبه‌های مختلف زندگی هستند. اما با گسترش روز افزون صنعت و تکنولوژی و به تبع آن افزایش مسئولیتهای افراد، نابهنجاریها، اختلالات روانی و بیماریهای جسمی نیز رو به افزایش است. در ارتباط با سلامت عمومی معمولاً احساس فشار و تنیدگی نقطه شروع ناراحتی روانی است و تداوم آن موجب اختلال در کنشهای روانی، اجتماعی و بدنی فرد می‌گردد. در شرایط عادی و معمولی برخی از استرس ها، نگرانیها و ضربه‌های روحی و روانی را می‌توان نادیده گرفت، اما گاهی شدت و پایداری این عوامل فشارزا به حدی است که حتی فرد را از انجام کارهای روزمره باز می‌دارد. استرس یکی از موضوعاتی است که علیرغم پیشرفت علم و تکنولوژی همیشه با بشر همراه بوده و هیچگاه انسان نتوانسته که بطور کامل خود را از آن دور کند. انسان امروزی با دو جنبه متضاد استرس روبرو است؛ از یک سو جزء ضروری از زندگی است که با تحریکات آنی، فرد را برای زندگی، حرکت و پیشرفت آماده می کند و از سوی دیگر، استرس ریشه بسیاری از مشکلات روانی، پزشکی و اجتماعی است. انتشار بیش از یکصد مقاله و کتاب در زمینه بررسی، کنترل و مدیریت استرس و اختصاص بیش از سه درصد بودجه ملی کشورها برای مقابله با اثرات استرس و کنترل آن نشان‌دهنده اهمیت استرس می‌باشد ( بنجامین[1] ، مترجم دادستان ،1377).

اهمیت استرس نه فقط به خاطر خسارت اقتصادی آن است بلکه به خاطر اثرات منفی آن بر سلامت جسم و روان افراد می‌باشد. امروزه مشخص شده است که استرس با بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی ارتباط داشته و یا در ایجاد، تحول وگسترش آن نقش دارد. محققان نشان داده‌اند در صورتی که استرس فرد افزایش یابد می‌تواند منجر به علایم قلبی ـ عروقی، مشکلات معده‌ای ـ روده‌ای، بی‌خوابی، سردرد، کمردرد ، خستگی و فراموشی، خشکی دهان و تعریق بیش از حد کف دست شود( دالبند ، فرهادی ، 1385).

در سالهای اخیر توجه بیشتری به این امر شده و پژوهشهای بسیاری در مورد رابطه استرس با زندگی اقشار مختلف بویژه سلامت عمومی آنان انجام شده است.

/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d8%af%d8%a7%d9%86%d8%b4%d8%ac%d9%88%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%85%d9%82%db%8c%d9%85/

   بیان مسئله

ورود به دانشگاه مقطع بسیار حساسی در زندگی نیروهای کارآمد و فعال جوان در هر کشوری محسوب        می‌شود و غالباً با تغییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی آنها همراه است. در کنار این تغییر، به انتظارات و نقشهای جدیدی نیز باید اشاره کرد که همزمان با ورود به دانشگاه در دانشجویان شکل می‌گیرد.            قرار گرفتن در چنین شرایطی غالباً با فشار و نگرانی توأم بوده و عملکرد و بازدهی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از یک سو لازمه پیشرفت تحصیلی مناسب و موفقیت‌آمیز، برخورداری از آرامش و امنیت خاطر در ابعاد زیستی ، روانی و اجتماعی است ولی از سوی دیگر دوره زندگی دانشجویی به واسطه حضور عوامل متعددی دوره فشارزا است و دانشجویان تغییرات زیادی را در زندگی دانشجویی بویژه زندگی خوابگاهی خود تجربه می‌کنند. یکی از کارکردهای مهم این دوره زندگی افراد، دستیابی به استقلال و خود مختاری است که به شکل توانایی تصمیم گیری مستقل و انجام تکالیف زندگی بدون اتکاء به دیگران پدیدار می‌شود. بسیاری از آنها برای اولین بار با مسائل مالی و نحوه اداره زندگی و تنظیم فعالیتهای اجتماعی خود روبه رو می‌شوند. تغییر روابط با خانواده و دوستان، عادت خوردن، خوابیدن و تنهایی نیز بر برخی دانشجویان اثر معکوس می‌گذارد. به نظر می‌رسد که منابع استرس‌زای این دوره نیز منحصر به فرد باشد. آشنا نبودن بسیاری از دانشجویان با محیط دانشگاه در بدو ورود به دانشگاه، جدایی و دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته تحصیلی، الزامات محیط آموزشی، ناسازگاری با سایر افراد در محیط زندگی و کافی نبودن امکانات رفاهی و اقتصادی و مشکلاتی نظیر آنها از جمله شرایطی هستند که می‌توانند مشکلات و ناراحتیهای روانی را بوجود آورد . وجود این گونه مشکلات مانع اصلی ظهور تواناییها و استعدادهای بالقوه دانشجویان و شکوفایی اندیشه‌های خلاق آنهاست.

      توجه به سلامت دانشجویان به ویژه سلامت روانی ـ اجتماعی آنان  از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دانشجویان در مواجهه با عوامل استرس‌زا، گستره‌هایی از واکنشهای جسمانی و روانشناختی را نشان می‌دهند. تظاهرات استرس شامل آسیب های جسمانی، کمبود انرژی مزمن، کاهش انگیزه، سردرد، مشکلات گوارشی و مشکلات خواب است(وین کلمن[2]، 1994 ). تحصیلات دانشگاهی، بویژه در رشته‌های علوم پزشکی بدلیل ماهیت و حجم دروس و کارورزی و بعضاً مشکلات مالی برای برخی دانشجویان ارتباط معکوسی را با بهداشت روان نشان داده است (برامنس[3]، 1991). دانشجویانی که در دانشگاه غیر از شهر زندگی خود پذیرفته می‌شوند، بدلیل عدم سکونت در کنار خانواده و عدم حمایت فردی از طرف آنان، نسبت به دانشجویان بومی دچار مشکلات بیشتری بوده و سازگاری کمتری در مواجهه با عوامل فشارزای محیطی از خود نشان می‌دهند ( تازیکی، 1382). موضوعات فوق ما را بر آن داشته تا در این تحقیق  به بررسی عوامل فشارزای روانی ـ اجتماعی و سلامت عمومی دانشجویان مقیم خوابگاه های دانشگاه علوم پزشکی، خدمات بهداشتی و درمانی ایران  بپردازیم.

[1] Benjamin

[2]  Winkelman

[3]  Bramness

امروزه، رهبری به انواع مختلفی از مهارت ها و شیوه ­های انعطاف پذیر، به منظور، مواجهه با چالشهای تغییر و تقاضاهای جدید نیازمند است.رهبری امنیت مدار یک رابطة مثبت، مبتنی بر نظریه رهبری است. رهبرامنیت مدار با ایجاد امنیت از طریق ارزشگذاری، مقبولیت و قدردانی و فراهم آوردن زمینة كاوش از طریق تأكید بر رشد، توسعه و پتانسیل و نیز رسیدگی به وظایف وموقعیت ها از طریق یک رویكرد مثبت، زمینة رشد ، یادگیری و نوآوری را در سازمان فراهم می آورد و سازمان را در جهت تبدیل شدن به سازمان یادگیرنده، سوق می دهد.

رهبران خدمت گزار با ایجاد ویژگیهایی چون اعتماد، تعهد و گسترش فضای دوستی و مهرورزی میزان ارتباطات میان اعضای سازمان را گسترش داده و روابط اجتمایی سازمان را تقویت می­ کنند. علاوه بر این ویژگی ها که منجر به ارتقاءرضایت شغلی در سازمان است رهبران خدمت گزار با توسعه و آموزش پیروان همچنین تلاش جهت توانمندسازی آنها و توجه به مسئله یادگیری و یاددهنگی باعث تسهیل گام­های سازمان به سوی سازمان دانشی می شود.

رهبری امنیت مدار، رویكردی را در پیش می گیرد كه به واسطه ی آن، سازمان ها قادر خواهند بود پویایی بین بهره برداری از منابع موجود كه قابل پیش بینی­تر و شناخته شده تربه نظر می­رسند با نوآوری وتغییرریسك پیوند خورده است را مدیریت نمایند.بنابراین، وجود یک رهبرامنیت مدار به عنوان پایگاه امن برای كمك به اعضای سازمانی در مدیریت پویا بین امنیت و دلبستگی بهره برداری و نوآوری، ریسك و یادگیری كاوش ضروری است.

رهبری كه به عنوان یک پایگاه امن محسوب می شود، به كاركنان زیردستش در توسعه حس اعتماد به نفس، خودمختاری، شایستگی، تأثیربخشی برخویشتن و احترام به خویشتن، كمك خواهد كرد.

بیان مساله

رهبری امنیت مدارسبکی از رهبری است که می تواند بعنوان یک پایگاه امن سازمان خود را تحت پوشش قرارد داده و نماینده ی رهبر اثر

/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af%d8%aa%d8%a7%d8%ab%db%8c%d8%b1-%d9%85%d9%88%d9%84%d9%81%d9%87-%d9%87%d8%a7%d9%8a/

 بخش در سازمان باشد(شمس و همکار،1391،ص10).چراکه امکان فعالیت و همکاری موثردر محیط سازمان را همواره از طریق روابط انسانی توام با اعتماد فراهم

می نماید.امروزه سازمان ها با چالش های بسیاری در زمینه تغییرات فناوری،محدودیت منابع مالی،محدودیت انرژی و غیره مواجه هستند.در چنین اوضاعی سازمان ها در صدد دستیابی به عواملی هستند که به عنوان مزیت رقابتی زمینه ی بقا و ارتقای آنها را فراهم آورند.در جستجوی ایمن مزایای رقابتی آنها دریافته اند که عامل مهمی که می تواند منشاء ایجاد مزیت توسعه سازمان باشد، زمینه ی رشد سازمان را در مقایسه با سازمان های دیگر را فراهم خواهد نمود.بهرمندی از نیروی انسانی متخصص،متعهد و دارای امنیت رفتاری کافی نوعی هدایت شرایط رفتاری مناسب رهبری بر کارمندان است چرا که رفتار کارمندان تحت تاثیر محیط سازمانی و برخورد مدیریت با عوامل می باشد و می تواند این رفتار مدیر بر عملکرد کارکنان تاثیرمثبت بگذارد(خوشبخت وهمکاران،1391،ص19).

مدیران مسئولند انگیزش لازم را در کارکنان به وجود آورند تا آنها مشاغل خود را به خوبی انجام دهند.درحالی که ممکن است مهارتهای مدیریتی برای فعالیتهای مرتبط با وظیفه افراد کافی باشد، انگیزش کارکنان و خلاقیتهای سازمانی نیاز به رهبری دارد رهبری موضوعی است که از دیرباز نظر محققان وعموم مردم را به خود جلب کرده است. موضوعی که اخیراً توجه اکثر محققان را به خود جلب کرده این است که چه نوع رفتار رهبری در فرایند سازمانی مفید خواهد بود.نوع سبک رهبری و ایجاد انگیزش در افراد توسط رهبر نسبت به سایر موارد مؤثر در به موفقیت رسیدن تیم یا سازمان از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. چنانچه سایر عوامل مؤثر در موفقیت تیم مطلوب باشد، ولی سبک رهبری در پیروان انگیزش لازم را ایجاد نکند، نمیتوان انتظار داشت که آن تیم یا سازمان به اهداف خود نائل آید(خسروی نژاد،1392، ص13). بهترین مدیر کسی است که به حرف کارکنان گوش داده و موجبات انگیزش آنها را فراهم می آورد. مولفه های تاثیر رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان در این پژوهش از دیدگاه شمس و خلیجیان از دانشگاه الزهرا می باشد که مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس پژوهشگر نسبت به بررسی وضعیت مولفه های رهبری امنیت مدار بر رفتار کارکنان شبکه بهداشت ودرمان  شهرستان بهشهر اقدام نموده است.

اهمیت و ضرروت پژوهش

سازما نها و نهادهای امروزی ملزم هستند سلامت و کمال واقعی را جست و جو کنند وزمینه های بقا، انتظام و بالندگی را برای خود به ارمغان آورند. از اینرو، در عصر حاضر، از مدیران انتظار می­رود راهبردها را طراحی، تدوین و اجرا کرده و از سرمایه معنوی سازمان به عنوان دارائی های نامشهود که شامل قابلیت‌ها و شایستگی های منابع انسانی است پاسداری و حمایت کنند. از مدیران و رهبران سازمانها انتظار می رود که از توانمندی­های لازم برای مهار بی­نظمی­ها وتناقضات برخوردار باشند. آنان باید صادقانه بپذیرند که مسئول تبدیل تهدیدها به فرصتها هستند.رمز موفقیت آنان در این فرایند دشوار این است که در رویه ها و روش های خود انعطا ف پذیرتر، درانجام کارها باهو ش تر، برای تصمیم گیری در شرایط پیچیده سریعتر، در جلب رضایت مشتری وارباب رجوع موفقتر و در اجرای تغییرات بنیادی و گسترده ثابت قدم و مطمئنتر باشند(خوشبخت و همکاران،1391،ص32) .با این اوصاف سازمان های سده بیست و یكم شكلی متفاوت از سازمان های سنتی پیدا كرده اند. در این سازمانها علاوه بر انرژی، نیروی فكر و خلاقیت كاركنان نیز مدیریت می­گردد. تحت این شرایط نه تنها روش های سلسه مراتب دستوری كنترلی مناسب نخواهد بود بلكه كاركنان باید خودشان ابتكار عمل نشان دهند و برای حل مشكلات خود سریعاَ اقدام و در تیم­هایی كه كاملاَ خود گردان هستند ایفای نقش نمایند(عابسی، كرد، 1388،ص2).

اما در سال های اخیر در بازگشتی آگاهانه نسبت به ایده ها و رویكردهای شخصیتی رهبری  ودر قالبی نو و تحت عنوان نظریه های اسناد رهبری،رهبری فره مند،رهبری خدمتگزار و رهبری تحول آفرین، نقش خود را در توانمندسازی كاركنان دو چندان نموده است. چراكه رهبری كارآفرین بخشی از پارادایم جدید رهبری است و بیانگر فرایندی است كه افراد را متحول كرده و با ارزش ها، خصیصه های اخلاقی و اهداف بلند مدت در ارتباط است. همانطوركه بای هام و ویلسون معتقدند مدیران نقش مهمی در شكل گیری ادراكات زیر دستان از محیط های كاری خود ایفا می كنند و توانمندسازی نقش مدیران را در سازمان ها كاهش و كم رنگ نمی سازد بلكه نقش مدیران و رهبران را در ایجاد محیط توانمندساز بسیار حائز اهمیت می سازد (حسن پور و همكاران،1390، ص16).